Οι επιστήμονες εντόπισαν σε μια νέα έρευνα περισσότερες από 100 -σχετικά κοινές- παθήσεις οι οποίες πιθανώς συνδέονται με μεταγενέστερη ανάπτυξη νευροεκφυλιστικών νοσημάτων.

Η πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Science Advances, διερεύνησε τη συνδέση μεταξύ 155 παθήσεων και του μελλοντικού κινδύνου εμφάνισης Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον, καταφέρνοντας επιπλέον να εντοπίσει ότι ο χρόνος εμφάνισης κάθε πάθησης επηρεάζει και το ποσοστό αύξησης του κινδύνου.

Μια σύγχρονη μάστιγα

Υπάρχουν πολλές εκδοχές νευροεκφυλιστικών ασθενειών —δηλαδή παθήσεων που χαρακτηρίζονται από την υποβάθμιση της εγκεφαλικής λειτουργίας — ωστόσο το Πάρκινσον και το Αλτσχάιμερ είναι οι πιο συχνές.

«Με έναν πληθυσμό που γερνάει, η πρόληψη και η διαχείριση αυτών των παθήσεων καθίσταται προτεραιότητα δημόσιας υγείας», εξηγεί η διατροφολόγος Lucy McCann, MBChB, MSc, ANutr, σχολιάζοντας τα συμπεράσματα της μελέτης.

Η επιστημονική έρευνα έχει ήδη αποδείξει ότι οι διαδικασίες που εμπλέκονται σε τέτοιου τύπου νευροεκφυλιστικά νοσήματα, ξεκινούν δεκαετίες πριν εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα. Ο εντοπισμός τυχόν ενδείξεων από τη μέση ηλικία θα μπορούσε να παρέχει πολύ περισσότερες ευκαιρίες για ανάσχεση της εξέλιξης μιας τέτοιας πάθησης, κυριολεκτικά εν τη γενέσει της.

Άξονας εντέρου-εγκεφάλου: Ο πιθανός ύποπτος

Τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες έχουν επικεντρωθεί στον πιθανό ρόλο που ενδεχομένως διαδραματίζει στο πεδίο ανάπτυξης αυτών των παθήσεων ο λεγόμενος άξονας εντέρου-εγκεφάλου, δηλαδή πιο απλά η αποδεδειγμένη αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ τους. Αυτή η αλληλεπίδραση έχει πολλές μορφές, όπως:

-ορμονική, για παράδειγμα μέσω εντερικών πεπτιδίων
-νευρολογική, π.χ. το πνευμονογαστρικό νεύρο
-ανοσολογική, όπως η έκκριση κυτοκινών

Αυτές οι οδοί ανταλλαγής μηνυμάτων μαζί με πλείστες άλλες, όπως εξηγούν οι συγγραφείς της νέας μελέτης, διευκολύνουν «τις συνεχείς αλληλεπιδράσεις μεταξύ του εγκεφάλου, του πεπτικού, του ενδοκρινικού, του μεταβολικού συστήματος και της θρεπτικής κατάστασης στην οποία βρίσκεται ένας οργανισμός».

Το νευρικό σύστημα του εντέρου, γνωστό ως εντερικό νευρικό σύστημα, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη συλλογή νευρώνων στο σώμα εκτός της περιοχής του εγκεφάλου.

Μια στενή σχέση

Με την πρώτη ματιά, είναι ίσως δύσκολο να καταλάβουμε γιατί ο εγκέφαλος και το έντερο είναι τόσο στενά συνδεδεμένα. Ωστόσο, αν θυμηθούμε ότι η τροφή είναι απαραίτητη για την επιβίωσή μας και δεν θα μπορούσαμε να τη βρούμε χωρίς τη βοήθεια του εγκεφάλου μας, τότε οι συνδέσεις αρχίζουν να βγάζουν νόημα.

Όταν ο άξονας εντέρου-εγκεφάλου διαταράσσεται, μπορεί να προκαλέσει κάθε είδους προβλήματα, όπως πόνο στο έντερο, διαταραχές της διάθεσης και σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (ΣΕΕ).

Πώς οι ορμόνες και ο μεταβολισμός μπορούν να συμβάλουν στον κίνδυνο

Παράλληλα με τις παθήσεις που αφορούν τον άξονα εντέρου-εγκεφάλου, οι επιστήμονες έχουν επίσης εντοπίσει συνδέσεις μεταξύ ορμονικών και μεταβολικών παθήσεων και του κινδύνου ανάπτυξης μιας άλλης νευροεκφυλιστικής νόσου.

Για παράδειγμα, οι συγγραφείς της πρόσφατης μελέτης εξηγούν ότι πιο σοβαρές περιπτώσεις διαβήτη και ανισορροπιών στις θυρεοειδικές ορμόνες σχετίζονται με τη νόσο του Πάρκινσον. Ομοίως, ο διαβήτης τύπου 2 είναι ένας γνωστός παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση Αλτσχάιμερ.
Λόγω αυτών των συσχετισμών άλλωστε ήδη οι επιστήμονες διερευνούν αν τα αντιδιαβητικά φάρμακα μπορούν να προσφέρουν θεραπευτικό αποτελέσμα και για τις δύο αυτές νευροεκφυλιστικές παθήσεις.

Ταυτόχρονα, ορισμένες ελλείψεις θρεπτικών συστατικών φαίνεται να παίζουν και αυτές ρόλο, συμπεριλαμβανομένης της βιταμίνης D η οποία συχνά εντοπίζεται σε χαμηλότερα του φυσιολογικού επίπεδα σε ασθενείς με Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον.

Με την πάροδο των ετών έχει επίσης καταστεί σαφές ότι ορισμένες διαταραχές του πεπτικού εμφανίζονται πριν από τα συμπτώματα της νόσου του Πάρκινσον και σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο άνοιας.

Υπάρχει τελικά σύνδεση; αναζητώντας την συνάφεια

Στην τελευταία μελέτη, οι επιστήμονες διερεύνησαν τις συσχετίσεις μεταξύ των νόσων Πάρκινσον και Αλτσχάιμερ με 155 άλλες παθολογικές διαταραχές που σχετίζονται με:

-το ενδοκρινικό σύστημα
-διατροφικούς παράγοντες
-το μεταβολικό σύστημα
-το πεπτικό

Οι ερευνητές τελικά κατάφεραν να καταλήξουν σε ισχυρές ενδείξεις που συσχετίζουν 14 διαγνώσεις με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης νόσου Αλτσχάιμερ. Ενδεικτικά, κάποιες από αυτές αφορούν σε:

-αμυλοείδωση — παθήσεις που χαρακτηρίζονται από συσσώρευση μη φυσιολογικών πρωτεϊνών

-διαταραχές του μεταβολισμού των λιποπρωτεϊνών και άλλες λιπιδαιμίες — δηλαδή παθήσεις που χαρακτηρίζονται από μη φυσιολογικά επίπεδα λιπών, όπως υψηλές τιμές τριγλυκεριδίων

-γαστρίτιδα και δωδεκαδακτυλίτιδα — φλεγμονή του στομάχου ή του πρώτου τμήματος των εντέρων

-διαβήτης, τόσο τύπου 1 όσο και τύπου 2

-οισοφαγίτιδα — φλεγμονή του οισοφάγου

-βακτηριακές εντερικές λοιμώξεις

-διαταραχές της ισορροπίας υγρών, ηλεκτρολυτών και οξεοβασικής ισορροπίας — αυτές περιλαμβάνουν υπονατριαιμία (χαμηλό νάτριο), υποκαλιαιμία (χαμηλό κάλιο), υπερκαλιαιμία (υψηλό κάλιο) και οξέωση ή αλκάλωση (μη φυσιολογικό pH αίματος)

-λειτουργικές εντερικές διαταραχές — παθήσεις του εντέρου που δεν έχουν σαφή αιτία, όπως το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου

-μη λοιμώδη γαστρεντερίτιδα και κολίτιδα — δηλαδή, φλεγμονή του στομάχου και του λεπτού εντέρου ή του παχέος εντέρου που δεν προκαλείται από βακτήρια ή άλλα παθογόνα

-ανεπάρκεια βιταμίνης D

Παθήσεις που αντίστοιχα σχετίζονται σημαντικά με μια μεταγενέστερη διάγνωση του Πάρκινσον περιελάμβαναν:

-χρόνια δυσπεψία
-διαβήτη, τόσο τύπου 1 όσο και τύπου 2
-διαταραχές της εσωτερικής έκκρισης του παγκρέατος
-λειτουργικές εντερικές διαταραχές
-ανεπάρκεια βιταμινών του συμπλέγματος Β

«Η πιο εντυπωσιακή πτυχή είναι το με πόση σαφήνεια η μελέτη συνδέει τις συστηματικές διαταραχές, ιδιαίτερα εκείνες που συνδέονται με τον άξονα εντέρου-εγκεφάλου, με τον κίνδυνο νευροεκφυλισμού χρόνια πριν από τη διάγνωση του» επισημαίνει ο David Perlmutter, MD, νευρολόγος και μέλος του Αμερικανικού Κολλεγίου Διατροφής.
Όπως προσθέτει, τα αποτελέσματα στα οποία έφτασαν οι ερευνητές ενισχύουν την άποψη ότι Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον δεν είναι μεμονωμένες ασθένειες του εγκεφάλου, αλλά το τελικό στάδιο μιας παθογόνου διαδικασίας που «τρέχει» στον οργανισμό ακόμα και για διάστημα δεκαετιών πριν την έναρξη των συμπτωμάτων.

Ο χρόνος έχει σημασία

Οι συγγραφείς της μελέτης διερεύνησαν επίσης αν ο χρόνος εμφάνισης αυτών των παθήσεων επηρεάζει διαφορετικά τον μελλοντικό κίνδυνο ανάπτυξης μιας νευροεκφυλιστικής πάθησης.

Για παράδειγμα, η σύνδεση μεταξύ του διαβήτη τύπου 2 και της νόσου Αλτσχάιμερ ήταν ισχυρότερη όταν ο διαβήτης διαγνώστηκε 10-15 χρόνια νωρίτερα σε σύγκριση με τη μεταγενέστερη διάγνωση. Αυτό, σύμφωνα με τους ερευνητές, μπορεί να οφείλεται σε «σωρευτικές μεταβολικές επιδράσεις».

Για το Πάρκινσον, ο διαβήτης τύπου 1 συσχετίστηκε ισχυρότερα όταν διαγνώστηκε 5 έως 10 χρόνια πριν από την έναρξη της νόσου του Πάρκινσον.

Προσοχή σε πιθανές ενδείξεις αυξημένου κινδύνου

Για τους επιστήμονες, όλα δείχνουν ότι μεγαλύτερη έμφαση στη διατήρηση της μεταβολικής, ενδοκρινικής και εντερικής υγείας μπορεί να δράσει και ως ένα αποτελεσματικό μέσο προστασίας του εγκεφάλου.

Αντί να περιμένουν την εμφάνιση συμπτωμάτων, οι κλινικοί γιατροί θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν συστηματικούς δείκτες υγείας, όπως η κατάσταση του θυρεοειδούς, ο έλεγχος του σακχάρου στο αίμα, τα επίπεδα βιταμινών και η πεπτική υγεία, ως πρώιμα προειδοποιητικά σημάδια αυξημένου κινδύνου για την εμφάνιση νευροεκφυλιστκών παθήσεων, λένε οι μελετητές.

«Αυτό που είναι σαφές από μελέτες όπως αυτή», επισημαίνει η McCann, «είναι ότι η υγεία του εγκεφάλου μας δεν εξαρτάται μόνο από τα γονίδια - άλλοι παράγοντες όπως η διατροφή, ο μεταβολισμός και η σύνδεση εντέρου-εγκεφάλου παίζουν κρίσιμο ρόλο.
Ο συνδυασμός αυτών των χαρακτηριστικών θα μπορούσε να μας βοηθήσει να προβλέψουμε και να εντοπίσουμε παθήσεις όπως η νόσος Αλτσχάιμερ και η νόσος Πάρκινσον νωρίτερα από ποτέ».

Όπως ωστόσο συμβαίνει συχνά με την επιστημονική έρευνα, η πρόσφατη μελέτη δεν απαντά σε όλα τα ερωτήματα.

Για παράδειγμα, «δεν είναι ακόμη σαφές εάν οι εντερικές και μεταβολικές διαταραχές προκαλούν άμεσα νευροεκφυλισμό ή εάν αντανακλούν κοινές υποκείμενες διεργασίες όπως η μιτοχονδριακή δυσλειτουργία και η χρόνια φλεγμονή», εξηγεί ο Perlmutter.
«Αυτοί οι μηχανισμοί είναι κεντρικοί για τη μετατόπιση των μικρογλοιακών κυττάρων σε μια προφλεγμονώδη κατάσταση, η οποία είναι ένας αναδυόμενος μηχανισμός στις νευροεκφυλιστικές παθήσεις», σημειώνει.