Μπορεί ένα φάρμακο χωρίς καμία δραστική ουσία να ανακουφίσει πραγματικά τον πόνο -ακόμα και όταν ο ασθενής γνωρίζει ότι πρόκειται για placebo; Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών του Κόμπουργκ στη Γερμανία εξετάζουν το κατά πόσο τα εικονικά φάρμακα ανοικτής επισήμανσης (open-label placebos) μπορούν να μειώσουν τις εμμηνορροϊκές κράμπες, αξιοποιώντας τις αυτοθεραπευτικές δυνάμεις του ανθρώπινου οργανισμού.
Όπως το 67% των γυναικών μεταξύ 14 και 50 ετών στη Γερμανία, η 20χρονη φοιτήτρια Άνα υποφέρει από εμμηνορροϊκές κράμπες. Μερικές φορές ο πόνος είναι τόσο έντονος που με δυσκολία καταφέρνει να πάει στο πανεπιστήμιο παρά το γεγονός ότι παίρνει παυσίπονα. Γι’ αυτόν τον λόγο, η νεαρή γυναίκα από τη Νυρεμβέργη συμμετέχει σε ένα ειδικό πείραμα του Πανεπιστημίου Εφαρμοσμένων Επιστημών του Κόμπουργκ, στο οποίο θα λάβει εικονικά φάρμακα για την ανακούφιση του πόνου της. Το αξιοσημείωτο είναι πως η Άνα γνωρίζει εκ των προτέρων ότι πρόκειται για placebo.
«Απελευθέρωση ενδορφινών»
Ο γιατρός και νευροεπιστήμονας Κρίστιαν Μπίχελ από το Πανεπιστημιακό Ιατρικό Κέντρο Hamburg-Eppendorf μελετά εδώ και χρόνια τις επιδράσεις των εικονικών φαρμάκων. «Η απλή προσδοκία ότι ένα φάρμακο θα βοηθήσει, προκαλεί την απελευθέρωση ενδορφινών που αναστέλλουν τον πόνο στον εγκέφαλο», εξηγεί.
Στις περισσότερες μελέτες με εικονικά φάρμακα, οι συμμετέχοντες δεν γνωρίζουν ότι λαμβάνουν placebo. Η Κάριν Μάισνερ, καθηγήτρια Ολοκληρωμένης Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών του Κόμπουργκ, ακολουθεί μια διαφορετική προσέγγιση: ερευνά την αποτελεσματικότητα των εικονικών φαρμάκων που χορηγούνται με πλήρη διαφάνεια. Στη μελέτη της, οι συμμετέχοντες γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι πρόκειται για placebo.
Η Μάισνερ και η ομάδα της εξέτασαν 29 γυναίκες με επώδυνες εμμηνορροϊκές κράμπες σε μια πιλοτική μελέτη που δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη. Ανάμεσά τους ήταν 20 γυναίκες που έπαιρναν τακτικά παυσίπονα για το λόγο αυτό. «Θέλαμε να ελέγξουμε αν τα εικονικά φάρμακα βοηθούν κατά του πόνου της περιόδου εξίσου καλά με τα κανονικά παυσίπονα», λέει η ερευνήτρια. Δέκα γυναίκες έλαβαν συνειδητά εικονικά φάρμακα, εννέα έκαναν συνεδρίες Pilates δύο φορές την εβδομάδα και οι υπόλοιπες δέκα γυναίκες δεν έλαβαν καμία θεραπεία.
«Ακόμα και η ιβουπροφαίνη δεν τα καταφέρνει»
Η Άνα ακολουθεί παρόμοια διαδικασία με τα υπόλοιπα άτομα της ομάδας του εικονικού φαρμάκου. Κατά την επίσκεψή της στο Κόμπουργκ, η Κάριν Μάισνερ της εξηγεί τη διαδικασία: η Άνα καλείται να συμπληρώσει μια σειρά από ερωτηματολόγια για τη γενική της υγεία και να κρατά ημερολόγιο πόνου κατά τη διάρκεια των δύο επόμενων εμμηνορροϊκών κύκλων.
Αν και η Άνα ελπίζει ότι η θεραπεία θα είναι αποτελεσματική, παραμένει επιφυλακτική: «Ούτε καν η ιβουπροφαίνη δεν καταφέρνει να μου ανακουφίσει εντελώς τον πόνο μου, οπότε πώς μπορεί να βοηθήσει ένα εικονικό φάρμακο;» αναρωτιέται. Η Μάισνερ δεν μπορεί να προβλέψει αν η θεραπεία θα βοηθήσει την Άνα. «Οι άνθρωποι συνήθιζαν να πιστεύουν ότι τα άτομα που αντιδρούν στα εικονικά φάρμακα είναι υστερικά, γυναίκες ή θρησκευόμενοι. Αλλά αυτές οι υποθέσεις δεν έχουν επιβεβαιωθεί. Δεν μπόρεσε να εντοπιστεί κανένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας που να συσχετίζεται σαφώς με την επίδραση του εικονικού φαρμάκου» προσθέτει.
Δύο λευκές κάψουλες χωρίς δραστική ουσία
Η δοκιμή ξεκινά με την επόμενη έμμηνο ρύση της Άνας. Στην πρώτη φάση, δεν λαμβάνει κανένα εικονικό φάρμακο και απλώς καταγράφει καθημερινά την ένταση του πόνου της. Αν και αυτή η περίοδος είναι πιο ήπια από το συνηθισμένο, συνεχίζει να παίρνει παυσίπονα σε καθημερινή βάση. Μετά την ολοκλήρωση αυτής της φάσης, ξεκινά η χορήγηση του placebo: μία λευκή κάψουλα χωρίς δραστική ουσία, πρωί και βράδυ. Ωστόσο, τις επόμενες τρεις εβδομάδες, η Άνα βιώνει έντονο άγχος, με αποτέλεσμα η περίοδός της να καθυστερήσει.
Με την έναρξη της περιόδου της, ο πόνος είναι έντονος την πρώτη ημέρα. Ωστόσο, ήδη από τη δεύτερη ημέρα παρατηρεί αισθητή βελτίωση, και η Άνα χρειάζεται λιγότερα παυσίπονα σε σύγκριση με την προηγούμενη φορά. Ο πόνος μειώνεται σταδιακά την τρίτη και τέταρτη ημέρα, ενώ την πέμπτη ημέρα δεν έχει πλέον καθόλου ενοχλήσεις. Πρόκειται για ξεκάθαρη βελτίωση σε σχέση με την προηγούμενη έμμηνο ρύση.
Η Μάισνερ αποδίδει αυτή τη βελτίωση στο αποτέλεσμα του εικονικού φαρμάκου. Ο εγκέφαλος της νεαρής κοπέλας, έχοντας μάθει με τα χρόνια ότι τα φάρμακα ανακουφίζουν τον πόνο, φαίνεται να «ανταποκρίνεται» ακόμη και στην απουσία δραστικής ουσίας. Πιθανόν, με τη λήψη του placebo, ο οργανισμός της να απελευθερώνει ενδορφίνες -φυσικές ουσίες που καταπραΰνουν τον πόνο. Τέτοιες αντιδράσεις αποτελούν αντικείμενο εντατικής μελέτης στον τομέα της έρευνας για τα εικονικά φάρμακα.
Σήμα για τον εγκέφαλο
Η εμπειρία της Άννας επιβεβαιώνει τα ευρήματα της πιλοτικής μελέτης της Μάισνερ: τα άτομα που έλαβαν εικονικό φάρμακο χρειάστηκαν λιγότερα παυσίπονα. «Στην ομάδα του placebo παρατηρήθηκε μείωση του πόνου με σημαντικό μέγεθος επίδρασης», εξηγεί η ίδια και προσθέτει: «Ταυτόχρονα, μετρήσαμε και άλλες παραμέτρους -όπως τα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους και στρες- όπου καταγράφηκε επίσης σαφής βελτίωση».
Η πιλοτική μελέτη καταδεικνύει ότι τα εικονικά φάρμακα φαίνεται να έχουν αποτελεσματικότητα ακόμα και όταν οι συμμετέχοντες γνωρίζουν πως λαμβάνουν μόνο placebo. Αυτό επιβεβαιώνεται και από μια άλλη μελέτη του 2024.
Αυτή ήταν μια σημαντική εμπειρία για την Άνα. «Έμαθα ότι μπορείς με κάποιο τρόπο να βοηθήσεις τον εαυτό σου», λέει η ίδια. Η νεαρή γυναίκα θέλει να συνεχίσει να εξελίσσει αυτή την ιδέα και να δημιουργήσει το δικό της τελετουργικό -ένα σήμα για τον εγκέφαλό της ώστε να ξυπνήσει τις θεραπευτικές δυνάμεις του σώματός της για την αντιμετώπιση του πόνου της περιόδου.
Πηγή: European Perspective