«Γιατί το κράτησα αυτό;» Αυτό το ερώτημα αντηχεί μπροστά από κάθε ανοιχτή ντουλάπα, αποθήκη και πατάρι ειδικά τώρα που η αλλαγή σεζόν επιτάσσει να μπουν τα χειμερινά και να βγουν τα καλοκαιρινά, ρούχα, αξεσουάρ, παπούτσια, ριχτάρια, καρεκλάκια θαλάσσης και …όρεξη να χεις τι άλλο.
Κάποιοι άνθρωποι έχουν μια ακραία ανασφάλεια να αποχωριστούν ο,τιδήποτε ακόμα και αν δεν το έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ, ακόμα και αν είναι χαλασμένο, με αποτέλεσμα χώρους που είναι ασφυκτικά γεμάτοι, άτακτοι και συχνά ανθυγιεινοί. Εδώ έχουμε να κάνουμε με αυτό που οι ειδικοί περιγράφουν ως διαταραχή παρασυσσώρευσης, μια ψυχιατρική πάθηση που σε κλινικά σοβαρά περιστατικά δημιουργεί στο σπίτι τέτοιο επίπεδο ακαταστασίας που εμποδίζει την λειτουργικότητα του και δημιουργεί ακόμα και κίνδυνο πυρκαγιάς.
Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;
«Το να κρατάμε πράγματα που έχουν συναισθηματική αξία ή που μπορεί να είναι χρήσιμα στο μέλλον είναι ένα φυσικό μέρος της γήρανσης. Για μερικούς ανθρώπους, όμως, αυτή η τάση να κρατούν αντικείμενα αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου, σε σημείο που τελικά πληρούν τα κριτήρια για τη διαταραχή παρασυσσώρευσης. Οι αλλαγές στην εκτελεστική λειτουργία που σχετίζονται με την ηλικία μπορεί να βοηθήσουν να εξηγηθεί η αύξηση της συχνότητας της διαταραχής αυτής καθώς γερνάμε. Η αυξανόμενη δυσκολία στη λήψη αποφάσεων γενικά επηρεάζει επίσης τις αποφάσεις σχετικά με την ακαταστασία στο σπίτι.», εξηγεί η Mary E. Dozier, βοηθός καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Mississippi State University.
Η ειδικός που έχει μάλιστα έχει πραγματοποιήσει μία σχετική έρευνα τονίζει ωστόσο ότι ενώ το παραδοσιακό μοντέλο πίσω από τη διαταραχή παρασυσσώρευσης υποδηλώνει ότι η δυσκολία αποχωρισμού ενός αντικειμένου προέρχεται από την αγωνία κατά τη λήψη αποφάσεων, αυτό δεν φαίνεται να ισχύει στον ίδιο βαθμό για τους ηλικιωμένους.
Στη μελέτη αυτή είχε ζητηθεί από ενήλικες με διαταραχή παρασυσσώρευσης να αφιερώσουν 15 λεπτά για να αποφασίσουν αν θα κρατήσουν ή θα πετάξουν διάφορα αντικείμενα που έφεραν από το σπίτι τους. Οι συμμετέχοντες μπορούσαν να ταξινομήσουν ό,τι αντικείμενα ήθελαν. Οι περισσότεροι επέλεξαν να ταξινομήσουν χαρτιά, όπως παλιά γράμματα, κάρτες ή σημειώσεις.
Αυτό που προέκυψε ήταν ότι η ηλικία συσχετιζόταν με χαμηλότερα επίπεδα άγχους κατά τη διάρκεια αυτής της εργασία. Μάλιστα, πολλοί συμμετέχοντες, ιδιαίτερα οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, ανέφεραν θετικά συναισθήματα ενώ ταξινομούσαν τα αντικείμενά τους.
Σε άλλη μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2024, η οποία παρακολούθησε ενήλικες άνω των 50 ετών με διαταραχή παρασυσσώρευσης έδειξε ότι ο αλτρουισμός, ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που συνίσταται στην επιθυμία να βοηθάμε τους άλλους, μπορεί να εξηγήσει γιατί ορισμένοι άνθρωποι φυλάσσουν αντικείμενα που άλλοι θα πετούσαν.
Από την σύγκριση των προφίλ προσωπικότητας των συμμετεχόντων με αυτά ενηλίκων του γενικού πληθυσμού του ίδιου φύλου και ηλικιακής ομάδας, προέκυψε ότι οι συμμετέχοντες με διαταραχή παρασυσσώρευσης σημείωσαν σχεδόν καθολικά υψηλά ποσοστά αλτρουισμού.
Ο αλτρουισμός εμφανίζεται επίσης συχνά σε ηλικιωμένους που αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα ακαταστασίας.
«Οι άνθρωποι στις μελέτες μας συχνά μου λένε ότι έχουν κρατήσει κάτι από αίσθημα ευθύνης, είτε για το ίδιο το αντικείμενο είτε για το περιβάλλον.», εξηγεί η Dozier.
«Το χρειάζομαι για να πάει σε ένα καλό σπίτι» και «μου το έδωσε η γιαγιά μου» είναι απαντήσεις που ακούμε συχνά. Έτσι, οι άνθρωποι μπορεί να κρατούν πράγματα όχι από φόβο ότι θα τα χάσουν, αλλά επειδή το να τα φυλάσσουν είναι επιβεβλημένο από τις αξίες τους.»
Οι αξίες ως αντίδοτο του προβλήματος
Όπως έχει προκύψει ερευνητικά, η υιοθέτηση μιας προσέγγισης βασισμένης στις αξίες για την αποσυμφόρηση του χώρου από περιττά αντικείμενα βοηθά τους ηλικιωμένους να μειώσουν την ακαταστασία στο σπίτι τους και αυξάνει τη θετική τους διάθεση, μια ψυχική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από συναισθήματα όπως η χαρά και η ικανοποίηση.
Κλινικοί γιατροί επισκέπτονταν τα σπίτια ηλικιωμένων με διαταραχή παρασυσσώρευσης αντικειμένων για μία ώρα την εβδομάδα, για έξι εβδομάδες. Σε κάθε επίσκεψη, οι κλινικοί γιατροί χρησιμοποιούσαν μια τεχνική που ονομάζεται «κινητοποιητική συνέντευξη» για να βοηθήσουν τους συμμετέχοντες να μιλήσουν για τις αποφάσεις τους ενώ ταξινομούσαν τα αντικείμενα του
«Επειδή οι αξίες είναι υποκειμενικές, αυτό που οι άνθρωποι θεωρούν σημαντικό να κρατήσουν είναι επίσης υποκειμενικό. Για παράδειγμα, το φόρεμα που φόρεσα στο γάμο της αδελφής μου μου θύμιζε μια υπέροχη μέρα. Ωστόσο, όταν δεν μου ταίριαζε πια, το έδωσα, επειδή αυτό ήταν πιο σύμφωνο με τις αξίες μου για τη χρησιμότητα και τη βοήθεια: ήθελα το φόρεμα να πάει σε κάποιον που το χρειαζόταν και θα το χρησιμοποιούσε. Κάποιος που εκτιμούσε περισσότερο την οικογένεια και την ομορφιά θα μπορούσε να είχε δώσει προτεραιότητα στο να κρατήσει το φόρεμα λόγω της αισθητικής του και της σύνδεσής του με ένα οικογενειακό γεγονός.», τονίζει η ίδια η ειδικός, καταθέτοντας το δικό της βιωματικό συμπέρασμα.
Οδηγίες για …αποχωρισμό από αντικείμενα
Η Dozen μέσα από την ερευνητική της σχετική εμπειρία που προέρχεται κυρίως από την παρατήρηση ηλικιωμένων, έχει καταλήξει σε μια σειρά από στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους όλων των ηλικιών να ξεπεράσουν τα ψυχολογικά εμπόδια που τους αποτρέπουν από το να αποχωριστούν περιττά αντικείμενα. Προτείνει λοιπόν:
- Ξεκινήστε γράφοντας τις αξίες σας. Κάθε αντικείμενο στο σπίτι σας πρέπει να σας φαίνεται σύμφωνο με τις αξίες σας. Για παράδειγμα, αν η παράδοση και η πίστη είναι σημαντικές αξίες για εσάς, ίσως να είστε πιο διατεθειμένοι να κρατήσετε ένα βιβλίο μαγειρικής που γράφτηκε από ιερείς και πιο εύκολα να αποχωριστείτε ένα βιβλίο μαγειρικής που αγοράσατε από καπρίτσιο σε ένα βιβλιοπωλείο.
- Αν, αντίθετα, η υγεία και η δημιουργικότητα είναι οι βασικές σας αξίες, ίσως είναι πιο σημαντικό να κρατήσετε ένα βιβλίο μαγειρικής με καινοτόμους τρόπους για να προσθέσετε περισσότερα λαχανικά στη διατροφή σας.
- Ο καθορισμός στόχων που συνάδουν με τις αξίες σας για τη χρήση του χώρου σας μπορεί να σας βοηθήσει να διατηρήσετε την κινητοποίησή σας καθώς τακτοποιείτε. Τακτοποιείτε το γραφείο σας για να μπορείτε να εργάζεστε πιο αποτελεσματικά; Κάνετε χώρο στον πάγκο της κουζίνας για να φτιάξετε μπισκότα με τα εγγόνια σας;
- Να θυμάστε ότι μερικές φορές οι αξίες σας θα έρχονται σε σύγκρουση. Σε αυτές τις στιγμές, μπορεί να σας βοηθήσει να σκεφτείτε αν το να κρατήσετε ή να πετάξετε ένα αντικείμενο θα σας φέρει πιο κοντά στους στόχους σας για τον χώρο.
- Ομοίως, θυμηθείτε ότι οι αξίες είναι υποκειμενικές. Αν βοηθάτε ένα αγαπημένο σας πρόσωπο να τακτοποιήσει, φροντίστε να μην ασκείτε κριτική. Εκεί που εσείς μπορεί να βλέπετε ένα κουτί γεμάτο σκουπίδια, η γιαγιά σας μπορεί να βλέπει κάτι γεμάτο « μικρούς θησαυρούς».