Υπάρχουν θέματα δημόσιας υγείας που εξελίσσονται αθόρυβα, χωρίς να γίνονται συχνά πρώτο θέμα στα δελτία ή στις οθόνες μας, αλλά η επιρροή τους στην κοινωνία είναι βαθιά. Ο HIV είναι ένα από αυτά. Όχι πλέον ως ιατρική απειλή — η επιστήμη έχει αλλάξει δραματικά το τοπίο. Αλλά ως κοινωνικό ζήτημα που σχετίζεται με τη γνώση, την ενημέρωση, την αποδοχή και τελικά με τη συνοχή της κοινωνίας.

Η αλήθεια είναι απλή: ο HIV ελέγχεται. Η προκατάληψη όμως όχι.

Και αυτό το χάσμα δεν είναι θεωρητικό. Αποτυπώνεται καθαρά στα δεδομένα.

Η πρόσφατη πανευρωπαϊκή έρευνα που πραγματοποίησε η Gilead σε 11 χώρες, με συμμετοχή 11.779 πολιτών, καταγράφει ότι μόλις το ένα τέταρτο του πληθυσμού γνωρίζει πως ένα άτομο σε επιτυχή θεραπεία, με μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο, δεν μεταδίδει τον ιό στους σεξουαλικούς του συντρόφους. Το 75% των πολιτών ζει ακόμη με ερωτηματικά, μισές αλήθειες ή ξεπερασμένους φόβους. Αυτό δεν είναι απλώς ένδειξη άγνοιας. Είναι δείκτης κινδύνου.

Η παραπληροφόρηση συνεχίζει να καθορίζει συμπεριφορές

Η ίδια έρευνα αποκαλύπτει ότι, παρά τη σημαντική πρόοδο, εξακολουθούν να επιβιώνουν μύθοι σχετικά με τη μετάδοση του HIV. Ένα αξιοσημείωτο ποσοστό πολιτών πιστεύει —λανθασμένα— ότι ο ιός μπορεί να μεταδοθεί μέσω κοινόχρηστων τουαλετών, πιάτων ή ακόμα και από τσιμπήματα εντόμων. Περίπου ένας στους τέσσερις δηλώνει ότι «δεν γνωρίζει» αν αυτοί οι τρόποι είναι επικίνδυνοι ή όχι.

Πρόκειται για μύθους που η ιατρική έχει εδώ και χρόνια καταρρίψει, αλλά εξακολουθούν να διαμορφώνουν στάσεις και καθημερινές συμπεριφορές. Και όσο αυτοί οι μύθοι παραμένουν ζωντανοί, συντηρούν μια κοινωνική πραγματικότητα που δεν αντικατοπτρίζει τη σημερινή επιστημονική γνώση.

Η παραπληροφόρηση είναι εμπόδιο που χρειάζεται οργανωμένη, θεσμική αντιμετώπιση — με πολιτικές ενημέρωσης, με εκπαίδευση, με καμπάνιες που μιλούν στο σήμερα.

Η κοινωνική απόσταση ως πραγματική απειλή

Ένα από τα πιο ανησυχητικά ευρήματα της έρευνας αφορά τις κοινωνικές σχέσεις. Σχεδόν ο μισός πληθυσμός δηλώνει ότι θα ένιωθε άβολα να συνεργαστεί επαγγελματικά, να συγκατοικήσει ή να νοικιάσει σπίτι σε άτομο που ζει με HIV .

Αυτή η κοινωνική απόσταση δεν είναι δευτερεύουσα λεπτομέρεια. Είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν:

• τη διστακτικότητα στη λήψη τεστ
• την αποφυγή των δομών υγείας
• τις καθυστερημένες διαγνώσεις
• την ψυχική υγεία των ανθρώπων που ζουν με HIV
• και τελικά τη συνεχιζόμενη μετάδοση του ιού

Στην ουσία, όσο παραμένει το στίγμα, λειτουργεί ως «δεύτερη επιδημία» — παράλληλη με την πραγματική, αλλά πολύ πιο επίμονη.

Η Ελλάδα σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι

Η πρόοδος της χώρας μας σε θέματα δημόσιας υγείας τα τελευταία χρόνια είναι σημαντική. Ωστόσο, στον HIV υπάρχει ακόμη ένα μεγάλο κενό ανάμεσα σε όσα γνωρίζει η επιστήμη και σε όσα πιστεύει η κοινωνία. Η καθυστερημένη διάγνωση παραμένει πρόβλημα. Το επίπεδο ενημέρωσης του κοινού παραμένει άνισο. Η πρόσβαση σε υπηρεσίες πρόληψης —όπως η PrEP— χρειάζεται περαιτέρω ενίσχυση και διάδοση.

Η Ελλάδα χρειάζεται μια προσέγγιση με το απαιτούμενο σθένος, ώστε να μην περιορίζεται στην ιατρική διάσταση αλλά να αγγίζει και όλες τις κοινωνικές παραμέτρους του HIV:

• την εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας

• τη συστηματική ενημέρωση του κοινού
• την ενίσχυση των σημείων πρόσβασης για τεστ
• την καταπολέμηση των διακρίσεων στην εργασία και στην κοινωνική ζωή
• την ισότιμη πρόσβαση σε σύγχρονα εργαλεία πρόληψης και θεραπείας

Η υγεία δεν είναι μόνο θέμα τεχνογνωσίας. Είναι και θέμα κοινωνικής δικαιοσύνης.

Η καμπάνια της Gilead: ένα κάλεσμα για αλλαγή

Στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας AIDS, η Gilead παρουσιάζει την καμπάνια: «Δυστυχώς γι’ αυτούς που δείχνουν δεν υπάρχει θεραπεία. Ευτυχώς για τον HIV υπάρχει θεραπεία».

Το μήνυμα είναι σαφές: η επιστήμη έχει προχωρήσει. Αυτό που μένει πίσω είναι οι βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις.
Η καμπάνια στοχεύει να μετατοπίσει τη συζήτηση — όχι μόνο προς τα άτομα που ζουν με τον ιό, αλλά προς όσους συντηρούν συνειδητά ή ασυνείδητα το στίγμα. Γιατί το στίγμα δεν είναι απλώς πρόβλημα συμπεριφοράς. Είναι εμπόδιο στη δημόσια υγεία.

Ο δρόμος μπροστά

Σήμερα, η ιατρική μπορεί να προσφέρει ζωή, μακροχρόνια υγεία και ασφάλεια στους ανθρώπους που ζουν με HIV. Το ερώτημα είναι:

Μπορεί η κοινωνία να προσφέρει αποδοχή;

Μπορεί το σύστημα υγείας να προσφέρει ενημέρωση;

Μπορούμε όλοι μαζί να προσφέρουμε ένα περιβάλλον χωρίς φόβο;

Το στοίχημα δεν είναι αν θα νικήσουμε τον HIV. Η επιστήμη έχει ήδη αλλάξει τους κανόνες.

Το στοίχημα είναι αν θα νικήσουμε την προκατάληψη.

Και αυτό απαιτεί συνεργασία, ενημέρωση και μια κοινωνία έτοιμη να αφήσει πίσω της τα στερεότυπα που δεν της αξίζουν.