Η νέα παγκόσμια έκθεση για τους κοινωνικούς παράγοντες της ισότητας της υγείας δείχνει ότι οι παράγοντες αυτοί μπορεί να ευθύνονται για τη δραματική μείωση του προσδόκιμου υγιούς ζωής - σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και κατά δεκαετίες - τόσο σε χώρες υψηλού όσο και σε χώρες χαμηλού εισοδήματος. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι στη χώρα με το χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής θα ζήσουν, κατά μέσο όρο, 33 χρόνια λιγότερο από εκείνους που γεννήθηκαν στη χώρα με το υψηλότερο προσδόκιμο ζωής. Οι κοινωνικοί προσδιοριστικοί παράγοντες της ισότητας της υγείας μπορούν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα της υγείας των ανθρώπων περισσότερο από τις γενετικές επιρροές ή την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη.
«Ο κόσμος μας είναι ένας άνισος κόσμος. Το πού γεννιόμαστε, μεγαλώνουμε, ζούμε, εργαζόμαστε και γερνάμε επηρεάζει σημαντικά την υγεία και την ευημερία μας», δήλωσε ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ Δρ Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους για να προσθέσει στη συνέχεια πως «η αλλαγή προς το καλύτερο είναι δυνατή. Αυτή η παγκόσμια έκθεση καταδεικνύει τη σημασία της αντιμετώπισης των αλληλένδετων κοινωνικών καθοριστικών παραγόντων και παρέχει τεκμηριωμένες στρατηγικές και συστάσεις πολιτικής για να βοηθήσει τις χώρες να βελτιώσουν τα αποτελέσματα της υγείας για όλους».
Η έκθεση υπογραμμίζει ότι οι ανισότητες στον τομέα της υγείας συνδέονται στενά με τον βαθμό κοινωνικής μειονεξίας και τα επίπεδα διακρίσεων. Η υγεία ακολουθεί μια κοινωνική διαβάθμιση, σύμφωνα με την οποία όσο πιο υποβαθμισμένη είναι η περιοχή στην οποία ζουν οι άνθρωποι, τόσο χαμηλότερα είναι τα εισοδήματά τους και έχουν λιγότερα χρόνια εκπαίδευσης, χειρότερη υγεία άρα και λιγότερα υγιή χρόνια ζωής. Αυτές οι ανισότητες επιδεινώνονται σε πληθυσμούς που αντιμετωπίζουν διακρίσεις και περιθωριοποίηση. Ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το γεγονός ότι οι αυτόχθονες πληθυσμοί έχουν χαμηλότερο προσδόκιμο ζωής από τους μη αυτόχθονες πληθυσμούς, τόσο σε χώρες με υψηλό όσο και σε χώρες με χαμηλό εισόδημα.
Κοινωνική αδικία που οδηγεί σε ανισότητες
Η παγκόσμια αυτή έκθεση του ΠΟΥ για τους προσδιοριστικούς κοινωνικούς παράγοντες της ισότητας στην υγεία είναι η πρώτη του είδους της που δημοσιεύεται από το 2008, όταν η αρμόδια επιτροπή του οργανισμού δημοσίευσε την τελική της έκθεση, στην οποία καθορίζονται οι στόχοι για το 2040 αναφορικά με τη μείωση των διαφορών μεταξύ και εντός των χωρών όσον αφορά το προσδόκιμο ζωής, την παιδική και τη μητρική θνησιμότητα. Η παγκόσμια έκθεση για το 2025, δείχνει ότι οι στόχοι αυτοί είναι αρκετά πιθανό να μην επιτευχθούν.
Υπάρχουν επαρκή διαθέσιμα στοιχεία που δείχνουν ότι οι ανισότητες στην υγεία εντός των χωρών συχνά διευρύνονται. Τα στοιχεία του ΠΟΥ αναφέρουν ότι τα παιδιά που γεννιούνται σε φτωχότερες χώρες έχουν 13 φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν πριν από την ηλικία των 5 ετών απ' ό,τι σε πλουσιότερες χώρες. Τα μαθηματικά μοντέλα δείχνουν ότι οι ζωές 1,8 εκατομμυρίων παιδιών ετησίως θα μπορούσαν να σωθούν με την κάλυψη του χάσματος και την ενίσχυση της ισότητας μεταξύ των φτωχότερων και των πλουσιότερων τμημάτων του πληθυσμού σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
Επιπλέον, η έκθεση αναφέρει ότι ενώ υπήρξε μείωση της μητρικής θνησιμότητας κατά 40% σε παγκόσμιο επίπεδο μεταξύ του 2000 και του 2023, οι χώρες χαμηλού και κατώτερου μεσαίου εισοδήματος εξακολουθούν να ευθύνονται για το 94% των μητρικών θανάτων.
Οι γυναίκες από μειονεκτούσες ομάδες έχουν περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από επιπλοκές που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη και δεν αντιμετωπίζονται. Σε πολλές χώρες υψηλού εισοδήματος, οι φυλετικές και εθνοτικές ανισότητες στα ποσοστά μητρικού θανάτου εξακολουθούν να υφίστανται, για παράδειγμα, σε ορισμένες περιοχές οι ιθαγενείς γυναίκες είχαν έως και τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν κατά τη διάρκεια του τοκετού. Υπάρχουν επίσης ισχυρές συσχετίσεις μεταξύ υψηλότερων επιπέδων ανισότητας των φύλων, συμπεριλαμβανομένου του γάμου παιδιών, και υψηλότερων ποσοστών μητρικής θνησιμότητας.
Σπάζοντας τον κύκλο
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τονίζει ότι τα μέτρα για την αντιμετώπιση της εισοδηματικής ανισότητας, των διαρθρωτικών διακρίσεων, των συγκρούσεων και των κλιματικών διαταραχών αποτελούν το κλειδί για την αντιμετώπιση των βαθιά ριζωμένων ανισοτήτων στον τομέα της υγείας. Η κλιματική αλλαγή, για παράδειγμα, εκτιμάται ότι θα ωθήσει επιπλέον 68 έως και 135 εκατομμύρια ανθρώπους σε καθεστώς ακραίας φτώχειας τα επόμενα πέντε χρόνια.
Επί του παρόντος, 3,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως στερούνται επαρκούς κάλυψης κοινωνικής προστασίας, όπως παροχές παιδικής/αμειβόμενης άδειας ασθενείας, με άμεσο και διαρκή αντίκτυπο στα αποτελέσματα της υγείας τους. Το υψηλό βάρος του χρέους παραλύει την ικανότητα των κυβερνήσεων να επενδύουν σε αυτές τις υπηρεσίες, με τη συνολική αξία των πληρωμών τόκων που καταβάλλουν οι 75 φτωχότερες χώρες του κόσμου να έχει τετραπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία.
Ο ΠΟΥ απευθύνει έκκληση για συλλογική δράση από τις εθνικές και τοπικές κυβερνήσεις και τους ηγέτες στον τομέα της υγείας, της ακαδημαϊκής κοινότητας, της έρευνας, της κοινωνίας των πολιτών, παράλληλα με τον ιδιωτικό τομέα, με σκοπό:
- να αντιμετωπίσει την οικονομική ανισότητα και να επενδύσει σε κοινωνικές υποδομές και καθολικές δημόσιες υπηρεσίες,
- να ξεπεραστούν οι διαρθρωτικές διακρίσεις και οι καθοριστικοί παράγοντες και επιπτώσεις των συγκρούσεων, των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης και της αναγκαστικής μετανάστευσης,
- τη διαχείριση των προκλήσεων και των ευκαιριών της δράσης για το κλίμα και του ψηφιακού μετασχηματισμού για την προώθηση των παράπλευρων οφελών της ισότητας στην υγεία- και
- την προώθηση ρυθμίσεων διακυβέρνησης που δίνουν προτεραιότητα στη δράση για τους κοινωνικούς καθοριστικούς παράγοντες της ισότητας της υγείας, συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης διακρατικών πολιτικών πλατφορμών και στρατηγικών, της κατανομής χρημάτων, εξουσίας και πόρων στο πιο τοπικό επίπεδο όπου μπορούν να έχουν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο, και της ενδυνάμωσης της κοινοτικής δέσμευσης και της κοινωνίας των πολιτών.