Τη μεγαλύτερη αύξηση στη χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου στην Ευρώπη παρουσιάζει η Ελλάδα σύμφωνα με έρευνα για τις νέες τάσεις σε κάπνισμα, αλκοόλ, ναρκωτικά, τυχερά παιχνίδια και χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης στους νέους που δημοσίευσε σήμερα το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας.

Η πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD⎯Η ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs) αποτελεί τη μεγαλύτερη διακρατική έρευνα διεθνώς για τη χρήση ουσιών, το αλκοόλ, άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές και συμπεριφορές υψηλού κινδύνου στους εφήβους. Συλλέγει συγκρίσιμα δεδομένα για μαθητές ηλικίας 15–16 ετών. Η έρευνα υλοποιείται ανά τετραετία σε περισσότερες από 35 χώρες της Ευρώπης, σε συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για Ναρκωτικά (EUDA).

Η πιο πρόσφατη συλλογή δεδομένων πραγματοποιήθηκε το 2024, με τη συμμετοχή 113.882 μαθητών. H ESPAD στην Ελλάδα⎯Το ελληνικό σκέλος της έρευνας ESPAD έχει τίτλο «Πανελλήνια έρευνα για τη χρήση ουσιών, άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές και την ψυχοκοινωνική υγεία των έφηβων-μαθητών» και υλοποιείται από το ΕΠΙΨΥ, με την υποστήριξη του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά, το αλκοόλ και άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές (ΕΚΤΕΠΝ). Η έρευνα ξεκίνησε το 1984 από την Ψυχιατρική Κλινική του ΕΚΠΑ και από το 1993 συνεχίζεται σταθερά από το ΕΠΙΨΥ, επιτρέποντας τη διαχρονική παρακολούθηση της εξέλιξης των εξαρτήσεων στη χώρα μας για εδώ και μία 40ετία.

Η έρευνα του 2024 υλοποιήθηκε σε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 6.810 μαθητών από 488 σχολικές μονάδες με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας.

Αυξημένη χρήση κάνναβης και άλλων ουσιών

Το 13% των 16χρονων στην Ελλάδα αναφέρει χρήση κάποιας παράνομης ουσίας (έστω και μία φορά), στην πλειονότητα των περιπτώσεων κάνναβη (11%). Τα ποσοστά είναι σημαντικά αυξημένα το 2024 συγκριτικά με το 2019, ενώ επιπλέον καταγράφουν την υψηλότερη τιμή της τελευταίας 25ετίας. Μάλιστα, για πρώτη φορά το 2024, ο επιπολασμός της χρήσης ουσιών στους 16χρονους στην Ελλάδα κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (13%). Αντίθετα με ό,τι παρατηρείται στην Ελλάδα, στις περισσότερες χώρες της ESPAD, η χρήση ουσιών μειώνεται σταδιακά μετά το 2011. Και αντίθετα με ό,τι παρατηρείται στις περισσότερες χώρες της ESPAD, αυξάνεται την τελευταία 10ετία το ποσοστό των 16χρονων που θεωρούν ότι τους είναι «εύκολο» να βρουν κάνναβη σε περίπτωση που το θελήσουν (34%, συγκριτικά με το 26% του ευρωπαϊκού μέσου όρου).

Όπως επισημαίνει ο επικεφαλής του Επικεφαλής Τομέα Ερευνών & Επιδημιολογίας Εξαρτήσεων του ΕΚΤΕΠΝ και επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας ESPAD στο ΕΠΙΨΥ, κ. Τάσος Φωτίου «η αυξημένη διαθεσιμότητα της κάνναβης, όπως αντικατοπτρίζεται και στην αντίληψη των εφήβων για την ευκολία πρόσβασης σε αυτήν, αποτελεί κρίσιμο παράγοντα που ενισχύει την αύξηση της χρήσης, ιδίως όταν αυτή συμβαδίζει με την απουσία αντίστοιχης μείωσης σε στάσεις και αντιλήψεις κινδύνου».

Μειώνεται η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, όχι όμως και η υπερβολική κατανάλωση και η μέθη

Διαχρονικά, όπως και στις περισσότερες χώρες της ESPAD, έτσι και στην Ελλάδα καταγράφεται μείωση στο ποσοστό των εφήβων που αναφέρουν ότι έχουν καταναλώσει αλκοόλ. Ωστόσο, στην Ελλάδα, συγκριτικά με το 2019 (προηγούμενη έρευνα), το 2024 παρατηρείται αύξηση σε δύο βασικούς δείκτες προβληματικής κατανάλωσης: την υπερβολική κατανάλωση (5 ή περισσότερα ποτά στη σειρά στην ίδια περίσταση), η οποία αυξήθηκε από 32% σε 37%, και η μέθη, που αυξήθηκε από 10% σε 13%, αντίστοιχα.

Επιπλέον, το 2024 τα ποσοστά στην Ελλάδα είναι υψηλότερα σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σε σχεδόν όλους τους δείκτες που αφορούν την κατανάλωση οινοπνευματωδών, με εξαίρεση τη μέθη, όπου η χώρα βρίσκεται κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Αύξηση στο κάπνισμα, ειδικά ηλεκτρονικών τσιγάρων

Σημαντικά αυξημένο εμφανίζεται το 2024 το ποσοστό των 16χρονων στην Ελλάδα που αναφέρουν ότι έχουν καπνίσει συμβατικό ή/και ηλεκτρονικό/vape τσιγάρο, συγκριτικά με το 2019 (από 43% σε 54%). Η αύξηση αυτή αφορά το συμβατικό (από 33% το 2019 σε 35% το 2024) αλλά κυρίως το ηλεκτρονικό/vape τσιγάρο (από 35% σε 52%, αντίστοιχα). Αντίθετα με ό,τι παρατηρείται στην Ελλάδα, στις περισσότερες χώρες της ESPAD μειώθηκε από το 2019 στο 2024 το ποσοστό των εφήβων που αναφέρουν κάπνισμα συμβατικού ή/και ηλεκτρονικού/vape τσιγάρου (από 54% το 2019 σε 48% το 2024), με τη μείωση αυτή να οφείλεται κυρίως στις μειώσεις στο συμβατικό τσιγάρο. Όπως και στην Ελλάδα, έτσι και στις περισσότερες χώρες πανευρωπαϊκά αυξήθηκε το ποσοστό των εφήβων που αναφέρουν κάπνισμα ηλεκτρονικού/vape τσιγάρου (από 41% το 2019 σε 43% το 2024), αλλά στην Ελλάδα η αύξηση αυτή είναι εντονότερη (από 35% σε 52%, αντίστοιχα).

Σύμφωνα με την κ. Άννα Κοκκέβη, Ομοτ. Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και επικεφαλής της έρευνας ESPAD στο ΕΠΙΨΥ «η σημαντική άνοδος στη χρήση ηλεκτρονικών/vape τσιγάρων από τους εφήβους σχετίζεται και στη χώρα μας άμεσα με την επιθετική εμπορική προώθησή τους ως «ασφαλέστερη» εναλλακτική, κάτι που ενισχύει την πρόθεση για πειραματισμό ενώ υποτιμά τους ψυχολογικούς και σωματικούς κινδύνους. Όπως η έρευνά μας δείχνει, το 77% των 16χρονων θεωρεί ότι θα του/της ήταν «εύκολο» να βρει ηλεκτρονικό/vape τσιγάρο σε περίπτωση που θα το ήθελε, και το παραπάνω μπορεί να περιοριστεί κυρίως με μια υπεύθυνη επανεπίσκεψη και αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο εφαρμόζονται οι σχετικοί νόμοι στην αγορά.»

Αρκετά διαδεδομένα τα τυχερά παιχνίδια στους εφήβους

Αυξημένο συγκριτικά με πριν από μία 5ετία εμφανίζεται το 2024 το ποσοστό των 16χρονων στην Ελλάδα που αναφέρουν ότι έχουν στοιχηματίσει χρήματα πρόσφατα (μέσα στους τελευταίους 12 μήνες) σε τυχερά παιχνίδια (από 33% το 2019 σε 36% το 2024). Μεταξύ όσων έχουν στοιχηματίσει πρόσφατα, το ποσοστό εκείνων που το έκαναν σε επίγειο κατάστημα στοιχηματισμού διατηρείται την τελευταία 10ετία σταθερό σε πολύ υψηλά επίπεδα (~92%), ενώ κατά την ίδια περίοδο σημαντικά αυξημένο εμφανίζεται και το ποσοστό εκείνων που στοιχημάτισαν διαδικτυακά (από 62% το 2015 σε 72% το 2024).

Σχεδόν σε όλους τους δείκτες που αφορούν στην ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια, τα ποσοστά στην Ελλάδα είναι το 2024 πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Ενδεικτικά, συγκριτικά με το 36% των 16χρονων στην Ελλάδα που αναφέρουν ότι έχουν στοιχηματίσει χρήματα πρόσφατα (μέσα στους τελευταίους 12 μήνες) σε τυχερά παιχνίδια, ο αντίστοιχος ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 22%. Εξαίρεση αποτελεί ο πιθανός εθισμός. Το ποσοστό των εφήβων στην Ελλάδα που -βάσει ειδικής κλίμακας- είναι πιθανά εθισμένοι στα τυχερά παιχνίδια είναι χαμηλότερο του μέσου όρου των χωρών της ESPAD (7,0% και 8,5%, αντίστοιχα).

Υπερβολική ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια, σε χαμηλότερα ωστόσο επίπεδα συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο

Σημαντικά αυξημένο εμφανίζεται την τελευταία 5ετία το ποσοστό των 16χρονων στην Ελλάδα που παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια (από 59% το 2019 στο 71% το 2024). Σταδιακή αύξηση παρουσιάζει την τελευταία 10ετία και το ποσοστό των εφήβων που, βάσει ειδικής κλίμακας, βιώνουν καταστάσεις που δείχνουν ότι πιθανόν να είναι εθισμένοι σε αυτά (από 17% το 2015, στο 19% το 2019 και στο 21% το 2024), με την αύξηση αυτή να εντοπίζεται κυρίως στα κορίτσια. Τα ποσοστά ωστόσο για όλους σχεδόν τους δείκτες ενασχόλησης με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι το 2024 για τους 16χρονους στην Ελλάδα χαμηλότερα από το μέσο όρο των χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα ESPAD πανευρωπαϊκά.

Οι έφηβοι αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο από την υπερβολική ενασχόλησή τους με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Όπως συμβαίνει και στις περισσότερες χώρες πανευρωπαϊκά, σημαντικά αυξημένο την τελευταία 10ετία είναι το ποσοστό των 16χρονων στην Ελλάδα που βιώνουν καταστάσεις που δείχνουν ότι πιθανόν να είναι εθισμένοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (από 36% το 2015, σε 44% το 2019 και 48% το 2024), με τη μεταβολή αυτή να χαρακτηρίζει σχεδόν με παρόμοιο τρόπο τα αγόρια και κορίτσια.

Όπως επισημαίνει η επιστημονική υπεύθυνη του ΕΚΤΕΠΝ, κ. Ιουλία Μπάφη «τα ευρήματα της έρευνας ESPAD του 2024 δείχνουν σε αρκετούς δείκτες τα ποσοστά στη χώρα μας να είναι αυξημένα συγκριτικά με προηγούμενες έρευνες αλλά και υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Συνήθως, η προσοχή δίνεται δικαίως στους εφήβους που έχουν κάνει χρήση ουσιών ή υιοθετούν άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές οι οποίες υπονομεύουν τη σωματική και την ψυχοκοινωνική τους υγεία. Ωστόσο, είναι εξίσου σημαντικό να αναφερθεί ότι η συντριπτική πλειονότητα των μαθητών και μαθητριών στην Ελλάδα δεν υιοθετούν αυτά τα πρότυπα. Η ανάδειξη αυτής της παραμέτρου και η διάδοσή της εντός και εκτός σχολικής κοινότητας είναι καίριας σημασίας έτσι ώστε να ενισχύεται η αντίληψη ότι η «κανονικότητα» για τη μεγάλη πλειονότητα των εφήβων είναι η μη-εμπλοκή σε συμπεριφορές υψηλού για την υγεία κινδύνου».