Ο σύντομος μεσημεριανός ύπνος αποτελεί μια πανάρχαιη ανθρώπινη συνήθεια που απαντάται στους περισσότερους πολιτισμούς ανά τον πλανήτη.

Αν και ορισμένοι άνθρωποι θεωρούν τον υπνάκο ως μια ανέφικτη πολυτέλεια λόγω των ρυθμών του σύγχρονου τρόπου ζωής, άλλοι τον βλέπουν ως έναν απολαυστικό τρόπο να διατηρούν την εγρήγορσή τους και την ευεξία τους. Βέβαια αυτοί οι μικροί ύπνοι μέσα στο 24ωρό μας μπορεί να έχουν οφέλη για τον ανθρώπινο οργανισμό αλλά και μειονεκτήματα, σύμφωνα με τον Steven Bender, Κλινικό Αναπληρωτή Καθηγητή, στο Πανεπιστήμιο Texas A&M .
«Ως ειδικός στους πόνους του προσώπου, έχω εκτεταμένη εκπαίδευση στην ιατρική του ύπνου και στον τρόπο με τον οποίο ο ύπνος επηρεάζει την ευεξία, κυρίως λόγω της σχέσης μεταξύ ύπνου και επώδυνων καταστάσεων όπως οι πονοκέφαλοι και ο πόνος στο πρόσωπο. Η εκπαίδευσή μου περιελάμβανε όλες τις πτυχές του ύπνου, ιδίως τις διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο, την αϋπνία και τις κινητικές διαταραχές που σχετίζονται με τον ύπνο. Ως εκ τούτου, γνωρίζω την πολύπλοκη φύση του υπνάκου και το γιατί μια σιέστα κατά τη διάρκεια της ημέρας που διαρκεί από 20 έως 30 λεπτά- μπορεί να είναι ευεργετική για τον άνθρωπο με αρκετούς τρόπους», λέει ο Steven Bender.

Ο γιατρός Bender τονίζει ότι πολλές έρευνες δείχνουν ότι ένας υπνάκος έχει πολλά οφέλη για την υγεία. «Οι σύντομοι ύπνοι μπορούν να ενισχύσουν τη νοητική λειτουργία και τη μνήμη, καθώς επίσης και να βελτιώσουν την εγρήγορση, την προσοχή μας και τον χρόνο αντίδρασής μας», λέει χαρακτηριστικά. .

Οι σύντομοι μεσημεριανοί ύπνοι συνδέονται επίσης με αυξημένη παραγωγικότητα και δημιουργικότητα. Επειδή ο μεσημεριανός ύπνος φαίνεται να βελτιώνει τη δημιουργική σκέψη, ορισμένες εταιρείες έχουν προσπαθήσει να το αξιοποιήσουν εισάγοντας αίθουσες μεσημεριανού ύπνου στο χώρο εργασίας.

Επιπλέον, κατά τον γιατρό, «φαίνεται ότι ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί το χρόνο του ύπνου για να επεξεργαστεί τις πληροφορίες που συλλέγονται κατά τη διάρκεια της ημέρας, γεγονός που πιθανότατα ενισχύει τις ικανότητες επίλυσης διάφορων προβλημάτων. Μια μικρή μελέτη αποκάλυψε ότι οι άνθρωποι που έπαιρναν σύντομους υπνάκους ήταν λιγότερο απογοητευμένοι και παρορμητικοί, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την καλύτερη συγκέντρωση και αποτελεσματικότητα κατά την επιτέλεση των καθηκόντων τους στην εργασίας. Ο υπνάκος μπορεί ακόμη και να οδηγήσει σε βελτιωμένη ικανότητα εκμάθησης νέων κινητικών δεξιοτήτων, όπως η αιώρηση του γκολφ ή το παίξιμο ενός μουσικού οργάνου. Αυτό συμβαίνει επειδή αυτές οι μνήμες ή οι δεξιότητες παγιώνονται στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια του ύπνου, είτε τη νύχτα είτε κατά τη διάρκεια του ύπνου».

Ένας σύντομος ύπνος μπορεί επίσης να μειώσει τα επίπεδα του άγχους. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι μικροί ύπνοι διάρκειας περίπου 20 λεπτών βελτίωσαν τη συνολική διάθεση όσων συμμετείχαν στη σχετική έρευνα. Ωστόσο, οι μεσημεριανοί ύπνοι που διαρκούν άνω των 30 λεπτών δεν συνδέονται αντίστοιχα με βελτιωμένη διάθεση και αυξημένα συναισθήματα ευεξίας.

Οι σύντομοι μεσημεριανοί ύπνοι μπορεί επίσης να συνδέονται με μειωμένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων. Σύμφωνα με τον Bender «εάν είμαστε ξύπνιοι περισσότερο από όσο θα έπρεπε, τείνουμε να έχουμε συσσώρευση των χημικών ουσιών "μάχης ή φυγής" στο σώμα μας. Μελέτες δείχνουν ότι ο πιο συνεπής ύπνος θα βοηθήσει στη μείωση αυτών των χημικών ουσιών, με αποτέλεσμα την ομαλοποίηση της αρτηριακής πίεσης και των καρδιακών παλμών. Ο μεσημεριανός ύπνος φαίνεται να βοηθά ορισμένους ανθρώπους σε αυτή τη διαδικασία».

Όμως, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τον νυχτερινό ύπνο, ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να δυσκολεύονται να πάρουν έναν υπνάκο, ειδικά όταν έχουν περιορισμένο χρόνο στη διάθεσή τους. Οι τεχνικές προοδευτικής μυϊκής χαλάρωσης έχει αποδειχθεί ότι είναι ευεργετικές τόσο για τον νυχτερινό ύπνο όσο και για τον υπνάκο. Άλλες μη ειδικές τεχνικές χαλάρωσης, όπως η ακρόαση χαλαρωτικής μουσικής, φαίνεται να είναι επίσης ευεργετικές για τον ύπνο. Είναι ενδιαφέρον ότι πολλοί άνθρωποι υπερεκτιμούν τον χρόνο που είναι ξύπνιοι όταν προσπαθούν να κοιμηθούν και υποτιμούν τον χρόνο που πραγματικά κοιμούνται.

Υπάρχουν και μειονεκτήματα

Μια κατάσταση που σχετίζεται με τον ύπνο που διαρκεί περισσότερο από 30 λεπτά είναι η αδράνεια του ύπνου -η υπνηλία και ο αποπροσανατολισμός που βιώνουν οι άνθρωποι μερικές φορές μετά το ξύπνημα.

Συνήθως, όσο μεγαλύτερος είναι ο σύντομος ύπνος, τόσο μεγαλύτερη είναι και η αδράνεια του ύπνου που πρέπει να ξεπεραστεί από τον άνθρωπο. Αυτό μπορεί να επηρεάσει τη γνωστική λειτουργία για χρονικό διάστημα από μερικά λεπτά έως και μισή ώρα. Σε πολλές περιπτώσεις, οι επιπτώσεις αυτές μπορούν να ελαχιστοποιηθούν με την κατανάλωση καφεΐνης αμέσως μετά τον υπνάκο.

Όμως είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η καφεΐνη δεν είναι υποκατάστατο του ύπνου. Η καφεΐνη δρα για να εμποδίσει προσωρινά τη δράση μιας χημικής ουσίας που είναι γνωστή ως αδενοσίνη, ενός παράγοντα που φέρνει σιγά σιγάσ τη νύστα και συσσωρεύεται στον οργανισμό όσο αυτός βρίσκεται σε διαδικασία εγρήγορσης. «Εάν εξαρτάστε από τη συστηματική κατανάλωση καφεΐνης για να παραμείνετε ξύπνιοι και σε εγρήγορση, αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι υπάρχει μια υποκείμενη διαταραχή του ύπνου, όπως η αϋπνία ή η υπνική άπνοια, κατά την οποία το άτομο σταματά προσωρινά την αναπνοή του κατά τη διάρκεια του ύπνου», λέει ο γιατρός Bender.

Οι μεγάλοι μεσημεριανοί ύπνοι ή αυτοί που συμβαίνουν κατά τις προχωρημένες απογευματινές ώρες, μπορούν επίσης να επηρεάσουν αρνητικά τον νυχτερινό ύπνο, είτε οδηγώντας σε δυσκολίες να αποκοιμηθούν ή να παραμείνουν εν υπνώσει κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αυτή η διαταραχή του τακτικού κύκλου ύπνου-αφύπνισης μπορεί να οδηγήσει σε συνολική στέρηση ύπνου, η οποία δυνητικά έχει πολλές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία.

Επιπλέον, για τα άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω, οι μεγαλύτεροι μεσημεριανοί ύπνοι -πέραν των 30 λεπτών- μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά προβλήματα. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι ηλικιωμένοι ενήλικες που παίρνουν υπνάκους για περισσότερο από μία ώρα την ημέρα έχουν υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης αυξημένης αρτηριακής πίεσης, υψηλού σακχάρου στο αίμα, υπερβολικού σωματικού λίπους γύρω από τη μέση και μη φυσιολογικών επιπέδων χοληστερόλης ή τριγλυκεριδίων, μερικές φορές γνωστού ως μεταβολικό σύνδρομο.

Ο λόγος για το φαινόμενο αυτό είναι ως επί το πλείστον άγνωστος. Τα ηλικιωμένα άτομα τείνουν να κοιμούνται συχνότερα από τους νεότερους ενήλικες, εν μέρει λόγω του πιο διαταραγμένου ύπνου κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αυτό θα μπορούσε να σχετίζεται με περισσότερο πόνο ή άλλους παράγοντες υγείας που θα επηρεάσουν τον ύπνο, φάρμακα που αλλοιώνουν τον ύπνο και τροποποιημένους ρυθμούς ύπνου που παρατηρούνται με τη διαδικασία της γήρανσης.

Απλές συμβουλές για όλους

Σύμφωνα με τα όσα συστήνει ο Bender «προκειμένου να μεγιστοποιήσετε τα οφέλη ενός σύντομου ύπνου και ταυτόχρονα να μειώσετε τους κινδύνους, ακολουθείστε τις παρακάτω συμβουλές: Κρατήστε τους μεσημεριανούς ύπνους σύντομους για να αποφύγετε την αδράνεια του ύπνου και τις διαταραχές του νυχτερινού ύπνου. Κοιμηθείτε νωρίς το απόγευμα, καθώς αυτό ευθυγραμμίζεται με τη μείωση των επιπέδων ενέργειας μετά το μεσημεριανό γεύμα και με τη φυσική κιρκάδια βύθιση του σώματος, η οποία είναι μια αύξηση της υπνηλίας παρόμοια με αυτή που συμβαίνει το σούρουπο. Αποφύγετε τους ύπνους αργά το απόγευμα, τελειώστε τους ύπνους τουλάχιστον τέσσερις έως έξι ώρες πριν από την ώρα του ύπνου και δημιουργήστε το κατάλληλο περιβάλλον, κοιμώμενοι σε έναν ήσυχο, άνετο και αμυδρά φωτισμένο χώρο».

«Αν από την άλλη σας ταλαιπωρεί η υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας», συνεχίζει ο γιατρός Bender, «είναι καλύτερο να αντιμετωπίσετε τη βασική αιτία αντί να βασίζεστε αποκλειστικά στον σύντομο ύπνο. Η μείωση της κατανάλωσης καφεΐνης, η διατήρηση ενός τακτικού προγράμματος ύπνου και ο επαρκής νυχτερινός ύπνος είναι βασικά βήματα για τη μείωση της υπνηλίας κατά τη διάρκεια της ημέρας», επισημαίνει ο γιατρός.

Συμπερασματικά, ο μεσημεριανός ύπνος θα πρέπει να συμπληρώνει μια υγιή ρουτίνα ύπνου και όχι να υποκαθιστά την επαρκή νυχτερινή ξεκούραση. Μια ισορροπημένη προσέγγιση στον καθημερινό υπνάκο μπορεί να συμβάλει σε μια πιο ενεργητική, συγκεντρωμένη και ανθεκτική ζωή.