H ανάδυση νέων στελεχών κορονοϊού που φέρουν επιβλαβείς μεταλλάξεις αποτελούν το νούμερο λόγο ανησυχίας παγκοσμίως για την πορεία της πανδημίας. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ότι αυτά τα στελέχη είναι πιο επικίνδυνα αλλά ότι σε πολλές χώρες δεν υπάρχει δυνατότητα αναγνώρισής τους. Οι χώρες χωρίς δυνατότητα γονιδιωματικής ανάλυσης «μπορεί να γίνει ο ανησυχητικός κανόνας», προειδοποιούν οι ερευνητές.

Δεν είναι μόνο η Αφρική. Από τις 152 χώρες για τις οποίες υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία στις 10 Μαΐου, 100 είχαν ανεβάσει δεδομένα για στελέχη για λιγότερο από το 1% των αναφερόμενων κρουσμάτων στο GISAID (βλ. χάρτη, παρακάτω). Μεταξύ αυτών, 51 χώρες, συμπεριλαμβανομένων μεγάλων εθνών όπως η Ινδία, η Ινδονησία, η Ρωσία και η Βραζιλία, είχαν ολοκληρώσει τις γονιδιωματικές τους αναλύσεις για λιγότερο από το 0,1% των κρουσμάτων.

Ας σημειωθεί ότι στην Ελλάδα, λιγότερο από 1% των κρουσμάτων έχει αλληλουχηθεί, σύμφωνα με τον παρακάτω χάρτη.

Δέκα πλούσια έθνη αντιπροσώπευαν το 82% περισσότερων από 1,4 εκατομμυρίων γονιδιοματικών αναλύσεων στη βάση δεδομένων του GISAID. «Εργαζόμαστε για να το αλλάξουμε αυτό», λέει ο Frank Konings, ηγέτης της ομάδας εργασίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για την εξέλιξη του ιού.

Οι περισσότερες χώρες με πολύ σπάνια γονιδιωματική ανάλυση έχουν επίσης επί του παρόντος ελάχιστη ή καθόλου πρόσβαση σε εμβόλια, ενώ ορισμένες έχουν σοβαρές εστίες. Καθώς ο ιός αναπαράγεται ανεξέλεγκτα, αυτές οι περιοχές μπορούν να γίνουν τόποι αναπαραγωγής νέων μεταλλαγμένων στελεχών, τα οποία στη συνέχεια μπορούν να εξαπλωθούν σε όλο τον κόσμο.

Η Ινδία, για παράδειγμα, αντιμετωπίζει ένα παγκόσμιο κύμα κρουσμάτων. Στις 11 Μαΐου, ο ΠΟΥ ταξινομήθηκε τη νέα παραλλαγή B.1.617, η οποία προέκυψε στην Ινδία και έχει εξαπλωθεί σε δεκάδες χώρες, ως «ανησυχητική».

Τα τεράστια εμπόδια για την γονιδιωματική ανάλυση

Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα εμπόδια στη συστηματική παρακολούθηση των μεταλλάξεων είναι τρομακτικά. Οι υπερσύγχρονοι μηχανισμοί κοστίζουν 335.000 δολάρια και οι τοπικοί επιστήμονες πρέπει να εκπαιδευτούν για να τα χρησιμοποιήσουν. Πολλές περιοχές δεν διαθέτουν τους δρόμους και την ψύξη που απαιτούνται για την ταχεία μεταφορά δειγμάτων. Στην Ινδία, «Το θέμα είναι η δειγματοληψία: Κάποιος πρέπει να συλλέξει και να στείλει τα δείγματα και να παράσχει τα κλινικά δεδομένα. Αυτό χρειάζεται κάποιο χρόνο», λέει ο Anurag Agrawal, διευθυντής του Ινστιτούτου Γονιδιωματικής και Ολοκληρωμένης Βιολογίας του Συμβουλίου Επιστημονικών και Βιομηχανικών Ερευνών στο Νέο Δελχί. Και τα δαπανηρά αντιδραστήρια αλληλουχίας πρέπει να εισάγονται συνεχώς.

«Παραγγείλαμε... αντιδραστήρια [από αμερικανική εταιρεία] τον Νοέμβριο [2020]. Φθάνουν τώρα!», λέει ο Σεντζούτι Σαχά, μικροβιολόγος στο Ίδρυμα Ερευνών για την Υγεία των Παιδιών στη Ντάκα του Μπανγκλαντές. «Δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά είναι ο κανόνας».

Η στρατηγική αντιμετώπιση του προβλήματος

Άλλες χώρες αντιμετωπίζουν γεωγραφικές προκλήσεις. Τον Δεκέμβριο του 2020, Βραζιλιάνοι επιστήμονες αναγνώρισαν την «ανησυχητική» βραζιλιάνικη μετάλλαξη (P.1), κατά τη διάρκεια μιας μαζικής επιδημίας στο Μανάους, την πρωτεύουσα της πολιτείας Αμαζόνας. Αλλά η δυνατότητα γονιδιωματικής ανάλυσης είναι φτωχή σε μέρη όπως η γειτονική πολιτεία Acre, που βρίσκεται μέσα σε τροπικό δάσος. Μόνο 25 γονιδιωματικές αναλύσεις έχουν αναλυθεί από το Acre λόγω της έλλειψης ξηρού πάγου, που είναι απαραίτητος για τη μεταφορά.

Μερικοί ειδικοί έχουν προτείνει τα έθνη να στοχεύσουν στην γονιδιωματική ανάλυση του ιού από το 5% των κρουσμάτων αλλά άλλοι αναφέρουν ότι τέτοιοι στόχοι είναι λανθασμένοι.

«Ο κόσμος έχει γίνει πολύ παθιασμένος με τους αριθμούς», λέει ο Tulio de Oliveira, υπολογιστικός βιολόγος και διευθυντής του KRISP, της πλατφόρμας αλληλουχίας έρευνας και καινοτομίας KwaZulu-Natal στο Πανεπιστήμιο KwaZulu-Natal του Ντέρμπαν. Για παράδειγμα, ο ίδιος και οι νοτιοαφρικανοί συνάδελφοί του προσδιόρισαν την ανησυχητική νοτιοαφρικάνικη παραλλαγή που προέκυψε από τη Νότια Αφρική αμέσως μετά την ανάδειξη της, με τη στρατηγική δειγματοληψία από περιοχές που αντιμετωπίζουν εξάρσεις κορονοϊού.

ΠΗΓΗ Sciencemag