Η κλιμάκωση του φαινομένου της φτώχειας και του αποκλεισμού και η διεύρυνση των ανισοτήτων εις βάρους των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους στη χώρα μας είναι το βασικό συμπέρασμα του 13ου Δελτίου Στατιστικής Πληροφόρησης του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας της ΕΣΑμεΑ.
Με αφορμή την έκθεση του Παρατηρητηρίου, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ατόμων με Αναπηρία, κ. Ιωάννης Βαρδακαστάνης, δήλωσε:
«Η έκθεση δείχνει ξεκάθαρα ότι υπάρχει ένα χάσμα μεταξύ των δικών μας εμπειριών και των εμπειριών των ατόμων χωρίς αναπηρία. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της δεν μπορούν πλέον να συνεχίσουν να μας αποκλείουν - και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ζητάμε μια Εγγύηση Απασχόλησης και Δεξιοτήτων για την Αναπηρία που θα συμβάλλει στην εξισορρόπηση των όρων ανταγωνισμού».
Οι 4 «χειρότερες» χώρες της Ε.Ε. για άτομα με αναπηρία
Η νέα έκθεση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ατόμων με Αναπηρία «Δικαίωμα στην Εργασία», που κυκλοφόρησε στις 27 Απριλίου 2023, αποκαλύπτει το επίμονο χάσμα στην πρόσβαση σε ποιοτική απασχόληση για τα άτομα με αναπηρία. Η έκθεση δείχνει ότι μόνο το 51,3% των ενεργών ατόμων με αναπηρία σε ηλικία εργασίας στην ΕΕ απασχολούνται με μισθωτή εργασία.
Επιπλέον, οι γυναίκες και οι νέοι βρίσκονται σε μειονεκτική θέση: μόνο το 49% των γυναικών και το 47,4% των νέων με αναπηρία απασχολούνται με μισθωτή εργασία.
Τα ευρήματα της έκθεσης του EDF έρχονται να επικυρώσουν ουσιαστικά το 13ο Δελτίο Στατιστικής Πληροφόρησης του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας της ΕΣΑμεΑ, που δημοσιεύθηκε την Δευτέρα 15 Μαΐου, με τίτλο «Φτώχεια και Κοινωνικός Αποκλεισμός για τα άτομα με αναπηρία».
Σύμφωνα με την έκθεση του EDF, η κατάσταση είναι ιδιαίτερα άσχημη σε 4 χώρες της ΕΕ. Η Ελλάδα και η Ιρλανδία ηγούνται αυτής της ντροπιαστικής κατάστασης, με λιγότερο από το ένα τρίτο (32,6%) των ατόμων με αναπηρία να εργάζονται. Ακολουθεί η Κροατία με μόλις 37% και η Ισπανία με 39%.
Αν εξετάσουμε την πλήρη απασχόληση η κατάσταση είναι ακόμη πιο άσχημη, ειδικά για τις γυναίκες με αναπηρία. Σε 11 χώρες, λιγότερο από το 20% των γυναικών με αναπηρία απασχολούνται με πλήρη απασχόληση. Μεταξύ αυτών: Ιρλανδία, Βέλγιο, Ισπανία, Ιταλία, Μάλτα, Πολωνία, Ουγγαρία, Κροατία, Ρουμανία, Βουλγαρία και Ελλάδα. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες με αναπηρία είναι, κατά μέσο όρο, πιο μορφωμένες από τους άνδρες με αναπηρία.
Το χάσμα μεταξύ των ποσοστών απασχόλησης των ατόμων με αναπηρία και χωρίς αναπηρία -το «χάσμα στην απασχόληση των ατόμων με αναπηρία»- είναι σαφές και ποικίλλει πάρα πολύ. Ο μέσος όρος της ΕΕ είναι 24,4 ποσοστιαίες μονάδες - αλλά οι διαφορές στα κράτη μέλη με τις χειρότερες επιδόσεις είναι πολύ μεγαλύτερες: Ιρλανδία 38,6, στο Βέλγιο 36,3 ποσοστιαίες μονάδες, στη Βουλγαρία 33 ποσοστιαίες μονάδες). Η χαμηλότερη διαφορά (Πορτογαλία) εξακολουθεί να είναι 18,2 ποσοστιαίες μονάδες.
Αιτίες για το χάσμα
Η έκθεση βρήκε αρκετούς λόγους για αυτό το χάσμα- μεταξύ των οποίων η έλλειψη παροχής εύλογων προσαρμογών, οι διακρίσεις και το στίγμα που υφίστανται τα άτομα με αναπηρία και η έλλειψη πρόσβασης σε συμπεριληπτική και ποιοτική εκπαίδευση.
Όσον αφορά στις εύλογες προσαρμογές, τα κοινά ζητήματα περιλαμβάνουν περιορισμένη χρηματοδότηση και υποστήριξη, υπερβολική γραφειοκρατία για πρόσβαση σε εύλογες προσαρμογές (επιβάρυνση τόσο για τους εργοδότες όσο και για τους εργαζόμενους) και την περιορισμένη διαθεσιμότητα πληροφοριών σχετικά με την κρατική στήριξη. Παρά το γεγονός ότι η οδηγία της ΕΕ για την ισότητα στην απασχόληση έχει τεθεί σε ισχύ από το 2000, δεν υπάρχουν κατευθυντήριες γραμμές προσαρμογής, ενώ ακόμη και απλά αιτήματα όπως η μετάβαση σε μερική απασχόληση συχνά απορρίπτονται. Αυτό οδηγεί σε αθέμιτες πρακτικές - για παράδειγμα, η Zuzana από την Τσεχία έπρεπε να σταματήσει να εργάζεται λόγω έλλειψης πρόσβασης σε προσωπική βοήθεια.
Διακρίσεις παρουσιάζονται υπάρχουν σε κάθε βήμα: από τις υπηρεσίες απασχόλησης κατά την αναζήτηση εργασίας έως τη στιγμή της πρόσληψης, τη διέλευση από τη διαδικασία πρόσληψης.
Για παράδειγμα, η Annika, από την Αυστρία, ήταν στα τριάντα της όταν της είπαν να κάνει αίτηση για σύνταξη αναπηρίας - καθώς οι υπηρεσίες απασχόλησης δεν μπορούσαν να σκεφτούν πού να την τοποθετήσουν παρά τα επαγγελματικά της προσόντα. Η Margrét, μια Ισλανδή που εργάζεται σε μια πρεσβεία, αναφέρει ότι οι προϊστάμενοι συχνά αποφασίζουν να μην της αναθέσουν καθήκοντα λόγω της αναπηρίας της - χωρίς να τη συμβουλευτούν. Δεν είναι μια μεμονωμένη περίπτωση - μια έρευνα στη Γερμανία το 2019 ανέφερε ότι το 58% των ερωτηθέντων με αναπηρία υπέστησαν διακρίσεις στην εργασία. Και αυτό όταν έχουν ήδη προσληφθεί - εξακολουθούν τα προβλήματα έλλειψης προσβασιμότητας και οι διακρίσεις.
Μικρότεροι μισθοί
Η έκθεση αποκαλύπτει επίσης ότι τα άτομα με αναπηρία εξακολουθούν να κερδίζουν λιγότερα όταν εργάζονται, παρόλο που χρειάζονται περισσότερο εισόδημα για να αντιμετωπίσουν το πρόσθετο κόστος ζωής σε μια κοινωνία που εισάγει διακρίσεις και δεν είναι προσβάσιμη. Τα έξοδα στέγασης και μεταφοράς, για παράδειγμα, συνιστούν δυσανάλογα υψηλή επιβάρυνση για τα άτομα με αναπηρία σε σύγκριση με τα άτομα χωρίς αναπηρία. Η έκθεση εξηγεί ότι τα άτομα με αναπηρία επιβαρύνονται επίσης με υψηλότερο κόστος για την απασχόληση, όπως η πληρωμή για ειδική μεταφορά λόγω απρόσιτων δημόσιων συγκοινωνιών, επιπλέον για προσωπική βοήθεια σε πιο βολικές ώρες κ.λπ.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η έκθεση που κυκλοφόρησε σήμερα καλεί τις χώρες της ΕΕ να συνεχίσουν να παρέχουν επιδόματα αναπηρίας ακόμη και όταν οι άνθρωποι εργάζονται με πλήρη απασχόληση - ως μέσο για την αντιστάθμιση αυτών των δαπανών.
Εξακολουθεί να είναι σύνηθες φαινόμενο οι εργαζόμενοι με αναπηρία στα κράτη μέλη της ΕΕ να χάνουν το μεγαλύτερο μέρος ή όλο το αναπηρικό επίδομά τους όταν αρχίζουν να εργάζονται. Στην πραγματικότητα, τα άτομα με αναπηρία είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν τη φτώχεια στην εργασία από τα άτομα χωρίς αναπηρία.
Επιζήμια μοντέλα εργασίας
Η έκθεση υπογραμμίζει επίσης την κοινή χρήση επιβλαβών μοντέλων απασχόλησης που, ενώ συχνά δημιουργούνται με καλές προθέσεις, καταλήγουν να προκαλούν διακρίσεις και σε ορισμένες περιπτώσεις να εκμεταλλεύονται τα άτομα με αναπηρία. Τα μοντέλα προστατευμένης απασχόλησης - επιχειρήσεις που γενικά απασχολούν την πλειονότητα των ατόμων με αναπηρία σε κλειστά περιβάλλοντα - είναι ιδιαίτερα προβληματικά καθώς οι εργαζόμενοι έχουν συχνά χαμηλότερους μισθούς (μερικές φορές κάτω από τον κατώτατο μισθό), κακές συνθήκες, λιγότερες ευκαιρίες σταδιοδρομίας και έλλειψη σταθερότητας.
Η έκθεση διατυπώνει μια σειρά συστάσεων προς τις δημόσιες αρχές - συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ και των χωρών μελών της:
- Να επιτρέπεται στα άτομα να διατηρούν τα αναπηρικά επιδόματα αναπηρίας όταν εργάζονται
- Απαγόρευση της πρακτικής πληρωμής ατόμων με αναπηρία κάτω από τον κατώτατο μισθό - και προώθηση μοντέλων απασχόλησης που διευκολύνουν τη μετάβαση προς την ένταξη στην ανοιχτή αγορά εργασίας.
- Προώθηση αποτελεσματικών πρακτικών για πρόσβαση σε εύλογες προσαρμογές και απασχόληση ατόμων με αναπηρία που επηρεάζονται από άλλες μορφές περιθωριοποίησης.
Η ευρωβουλευτής Katrin Langesiepen, πρόεδρος της Διακομματικής Ομάδας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για θέματα Αναπηρίας και αντιπρόεδρος της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων, δήλωσε: «Το να έχουμε δουλειά είναι ζωτικής σημασίας για τη ζωή μας. Όπως φαίνεται σε αυτή την έκθεση, υπάρχει ένα πολύ πραγματικό ζήτημα των ατόμων με αναπηρία που αποκόπτονται εντελώς από την αγορά εργασίας και μια παράλληλη κρίση για όσους καταφέρνουν να βρουν εργασία καθώς πληρώνονται κάτω από το κατώτατο ημερομίσθιο, εργάζονται σε χωριστά περιβάλλοντα και στερούνται τα βασικά τους δικαιώματα».
