Ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου των οπαδών του ποδοσφαίρου "φωτίζονται" κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης ενός μάτς της αγαπημένης τους ομάδας, προκαλώντας τους θετικά αλλά και αρνητικά συναισθήματα και συμπεριφορές. Αυτό διαπίστωσε νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Radiology, η οποία εστίασε στα εγκεφαλικά μοτίβα των οπαδών .Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτά τα μοτίβα θα μπορούσαν να ισχύουν και για άλλους τύπους φανατισμού και ότι τα εγκεφαλικά κυκλώματα διαμορφώνονται νωρίς στη ζωή.

Το ποδόσφαιρο είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο και οι οπαδοί του επιδεικνύουν ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών, από την απλή παρακολούθηση έως την έντονη συναισθηματική εμπλοκή, παρέχοντας ένα χρήσιμο μοντέλο για τη μελέτη της κοινωνικής ταυτότητας και της συναισθηματικής επεξεργασίας σε ανταγωνιστικές καταστάσεις.

Οι αντιπαλότητες έχουν βαθιές ρίζες στην ιστορία του αθλητισμού και οι οπαδοί μπορεί να είναι πολύ προστατευτικοί απέναντι στην «ομάδα της πατρίδας» τους και τους αγαπημένους τους παίκτες. Αυτοί οι ίδιοι οπαδοί βιώνουν όλο το φάσμα των συναισθημάτων παρακολουθώντας την ομάδα τους να πετυχαίνει ή να αποτυγχάνει κατά τη διάρκεια ενός αγώνα ή ενός ματς, πανηγυρίζοντας όταν σκοράρει ή οργιζόμενοι όταν παίρνει λάθος απόφαση. Οι οπαδοί του ποδοσφαίρου είναι γνωστοί για την αφοσίωση και τον ενθουσιασμό τους προς την ομάδα τους, ιδιαίτερα στην Ευρώπη και τη Νότια Αμερική.

Πού εκδηλώνεται η νίκη και που η ήττα

«Ενώ η κοινωνική διάσταση του έχει μελετηθεί εκτενώς, οι νευροβιολογικοί μηχανισμοί της κοινωνικής ταυτότητας σε ανταγωνιστικά περιβάλλοντα δεν είναι σαφείς, οπότε αποφασίσαμε να διερευνήσουμε τους εγκεφαλικούς μηχανισμούς που σχετίζονται με τις συναισθηματικές αντιδράσεις των ποδοσφαιρικών οπαδών στις νίκες και τις ήττες των ομάδων τους», εξήγησε ο κύριος συγγραφέας Francisco Zamorano, βιολόγος, διδάκτωρ ιατρικών επιστημών στην Clínica Alemana de Santiago και αναπληρωτής καθηγητής στη Facultad de Ciencias para el Cuidado de la Salud, Universidad San Sebastián, Σαντιάγο, Χιλή.

Για τη μελέτη, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) —μια τεχνική που μετρά την εγκεφαλική δραστηριότητα ανιχνεύοντας αλλαγές στη ροή του αίματος— για να εξετάσουν 60 υγιείς άνδρες ποδοσφαιρικούς οπαδούς (20–45 ετών) δύο ιστορικών αντιπάλων. Ο φανατισμός αξιολογήθηκε με τη Σκάλα Φανατισμού Υποστηρικτών Ποδοσφαίρου, μια κλίμακα 13 βαθμίδων που μετρά τον φανατισμό των οπαδών του ποδοσφαίρου, αξιολογώντας δύο υποκατηγορίες: «Τάση προς Βία» και «Αίσθημα Ανήκειν».

Τα δεδομένα απεικόνισης του εγκεφάλου συλλέχθηκαν ενώ οι συμμετέχοντες παρακολουθούσαν 63 γκολ από αγώνες της αγαπημένης τους ομάδας, μιας αντίπαλης ομάδας ή μιας ουδέτερης ομάδας.

Διενεργήθηκε ανάλυση ολόκληρου του εγκεφάλου για να συγκριθούν οι νευρικές αντιδράσεις όταν οι συμμετέχοντες παρακολουθούσαν την αγαπημένη τους ομάδα να σκοράρει εναντίον ενός μεγάλου αντιπάλου (σημαντική νίκη) σε σύγκριση με όταν ο ισχυρός αντίπαλος σκόραρε εναντίον της ομάδας τους (σημαντική ήττα), με συνθήκες ελέγχου για γκολ που δεν αφορούσαν αντιπάλους.

Τα αποτελέσματα της fMRI έδειξαν ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα άλλαζε όταν η ομάδα του οπαδού πετύχαινε ή αποτύγχανε.

«Η αντιπαλότητα αναδιαμορφώνει γρήγορα την ισορροπία αξιολόγησης-ελέγχου του εγκεφάλου μέσα σε δευτερόλεπτα», είπε ο Δρ Zamorano. «Με σημαντική νίκη, το κύκλωμα ανταμοιβής στον εγκέφαλο ενισχύεται σε σχέση με τις νίκες μη αντιπάλων, ενώ σε σημαντική ήττα ο ραμφοειδής πρόσθιος φλοιός προσαγωγίου (dACC )— ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο στον γνωστικό έλεγχο — δείχνει 'παράδοξη καταστολή' των σημάτων ελέγχου».

Η παράδοξη καταστολή αναφέρεται στην προσπάθεια καταστολής μιας σκέψης, ενός συναισθήματος ή μιας συμπεριφοράς και έχει ως αποτέλεσμα το αντίθετο αποτέλεσμα.

Υψηλότερη ενεργοποίηση στις περιοχές του συστήματος ανταμοιβής παρατηρήθηκε όταν οι ομάδες των συμμετεχόντων σκόραραν εναντίον αντιπάλων σε σύγκριση με μη αντιπάλους, υποδηλώνοντας την ενδυνάμωση των δεσμών εντός της ομάδας και της κοινωνικής ταυτότητας.

Ο Δρ Zamorano σημειώνει ότι το φαινόμενο είναι ισχυρότερο σε ιδιαίτερα φανατικούς οπαδούς, γεγονός που δείχνει μια στιγμιαία αποτυχία αυτορρύθμισης ακριβώς όταν απειλείται η ταυτότητα και εξηγώντας το φαινόμενο κατά το οποίο, κατά τ' άλλα λογικά άτομα να «παρεκτρέπονται» ξαφνικά στους αγώνες.

Ο φανατισμός διαμορφώνεται από μικρή ηλικία

«Η ίδια νευρωνική υπογραφή —αύξηση της ανταμοιβής, μείωση του ελέγχου υπό συνθήκες αντιπαλότητας— πιθανώς γενικεύεται πέρα από τον αθλητισμό σε πολιτικές και θρησκευτικές συγκρούσεις», επισημαίνει ο ερευνητής.

«Η μελέτη του φανατισμού είναι σημαντική, διότι αποκαλύπτει γενικεύσιμους νευρικούς μηχανισμούς που μπορούν να κλιμακωθούν από τον ενθουσιασμό στο γήπεδο έως την πόλωση, τη βία και τη βλάβη της δημόσιας υγείας σε επίπεδο πληθυσμού», είπε.

«Το πιο σημαντικό είναι ότι αυτά τα κυκλώματα διαμορφώνονται στην πρώιμη ηλικία: η ποιότητα της φροντίδας, η έκθεση στο άγχος και η κοινωνική μάθηση διαμορφώνουν την ισορροπία μεταξύ αξιολόγησης και ελέγχου, η οποία αργότερα καθιστά τα άτομα ευάλωτα σε φανατικές εκκλήσεις. Επομένως, η προστασία της παιδικής ηλικίας είναι η πιο ισχυρή στρατηγική πρόληψης. Οι κοινωνίες που παραμελούν την πρώιμη ανάπτυξη δεν αποφεύγουν τον φανατισμό, αλλά κληρονομούν τις βλάβες του».

Τα συμπεράσματα στους οπαδούς του ποδοσφαίρου μπορούν να καθρεφτίζονται και σε άλλες μορφές φανατισμού.

Ο Δρ Zamorano προσθέτει ότι η επείγουσα ανάγκη είναι εμφανής με τις σημερινές παγκόσμιες συγκρούσεις και πολιτικές αφηγήσεις. Για παράδειγμα, είπε ότι η επίθεση στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ στις 6 Ιανουαρίου 2021, έδειξε πώς ο πολιτικός φανατισμός μπορεί να υπερισχύσει των δημοκρατικών κανόνων όταν η συγχώνευση ταυτότητας φτάσει σε κρίσιμο σημείο.

«Οι συμμετέχοντες έδειξαν κλασικά σημάδια μειωμένου γνωστικού ελέγχου, ακριβώς αυτό που διαπίστωσε η μελέτη μας στη μειωμένη ενεργοποίηση του ραμφοειδούς πρόσθιου φλοιού προσαγωγίου», είπε ο Δρ Zamorano.

«Εν ολίγοις, η διερεύνηση του φανατισμού δεν είναι απλώς περιγραφική — είναι μια προληπτική προσέγγιση βασισμένη στην ανάπτυξη που προστατεύει τη δημόσια υγεία και ενισχύει τη δημοκρατική συνοχή.»

Πηγή: Medical Xpress