Ο φιλόσοφος Richard Rorty έχει αναφερθεί στο «τετελεσμένο λεξιλόγιο», αυτό που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι όταν είναι βέβαιοι πλέον συνήθως για κάτι και τις φράσεις που χρησιμοποιούμε όταν είμαστε γεμάτη απορία.Φράσεις όπως «έτσι είναι» και «γιατί έτσι είπα» ίσως είναι ενδεικτικές.Ένα μικρό παιδί που ανακαλύπτει τον κόσμο όταν δένει τα παπούτσια του μπορεί να ρωτήσει: «Γιατί το κάνουμε αυτό;» Δεν απαντάνε όλοι οι γονείς σε αυτό το γιατί εκείνη τη στιγμή κάποιοι μπορεί να πουν: «Δεν έχω ότι τη μέρα μπροστά μου για να σου εξηγήσω».

Το θέμα είναι ότι έχεις όλη τη μέρα, αλλά είναι αυτό το μόνο που έχεις. Έχεις 24 ώρες μπροστά σου η οποία χωρίζεται σε πολλές ερωτήσεις και αποφάσεις. Πρέπει να βάζεις προτεραιότητα, όχι μόνο αν θα αποφύγεις τις απορίες ενός παιδιού και τις ερωτήσεις του αλλά να απορρίπτεις ένα σωρό ερωτήσεις και απορίες αλλά και αμφιβολίες που μπορεί να έχεις για τον εαυτό σου.

Όπως αναφέρει ο ψυχολόγος Jeremy E. Sherman σε άρθρο που υπογράφει στο psychologytoday, το μεγαλύτερο κοινωνικό γεγονός των τελευταίων 50 ετών προς την επίγνωση μας είναι η «περιορισμένη ορθολογικότητα». Πρόκειται για την ανθρώπινη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην οποία προσπαθούμε να ικανοποιήσουμε, αντί να βελτιστοποιήσουμε. Επιδιώκουμε δηλαδή μια απόφαση που θα είναι αρκετά καλή, παρά να πάρουμε την καλύτερη δυνατή απόφαση.

Δεν μπορούμε να λαμβάνουμε τέλειες αποφάσεις για τα πάντα, για αυτό τις εκλογικεύουμε λίγο και μετά βγάζουμε συμπεράσματα. Μπορεί να βγάζουμε εύκολα συμπεράσματα ή να φτάνουμε σε συμπεράσματα σιγά σιγά, είτε με τον έναν είτε με τον άλλον τρόπο και να ψάχνουμε αποδείξεις για να φτάσουμε σε ένα συμπέρασμα, ώστε να προχωρήσουμε με τις υποχρεώσεις που έχουμε μέσα στη μέρα.

Οι κοινωνικοί επιστήμονες μεταφράζουν αυτά το «άλμα» λογικής σκέψης που κάνουμε σαν μια απόδραση από την πραγματικότητα ή ως απλά ένα διαφορετικό επίπεδο λογικής. Δεν υπάρχει απόδραση από την λογική, κατά βάση. Η περιορισμένη ορθολογικότητα είναι στην ουσία ο ορθολογισμός σχετικά με το που τοποθετεί κανείς τη λογική του, με άλλα λόγια, η λογική του γιατί είναι πιο λογικό να ασχολείσαι με κάτι, γιατί έχει αξία να του δίνεις σημασία. Οπότε, έχουμε λίγο χρόνο για να βλέπουμε που υπάρχει λογική, τόσα πολλά που πρέπει να εκλογικεύσουμε αλλά πρέπει να «ξεδιαλύνουμε» ποια είναι αυτά που έχουν πραγματικά σημασία για να τους δώσουμε βάση…

Έτσι, όταν αποφασίσει κανείς ότι δεν υπάρχει λογική σε κάτι έχει πολλές λέξεις στη διάθεσή του και φράσεις ώστε να το δηλώσει: «Αρκετά με αυτή τη σκέψη, τελείωσε».

«Τελειώσαμε εδώ». «Μην πας εκεί».
«Αυτή είναι η δική μου εκδοχή και θα παραμείνω σε αυτή».
«Ξεπέρασέ το».
«Δεν είναι ενδιαφέρον αυτό».
«Αυτό είναι άσχετο».
«Ευχαριστώ που το μοιράστηκες».
«Ωραίο καιρό έχουμε σήμερα».
«Είναι αυτό που είναι»
«Απλά έχω πίστη».

Η λέξη πίστη έχει «βαριά» σημασία και είναι ο απόλυτος τρόπος να σταματήσει να απορεί κανείς. Η πίστη είναι αρετή, ίσως η πιο υψηλή αρετή από όλες έτσι η φράση «Απλά έχω πίστη» είναι ένας υπερήφανος τρόπος να πεις ότι σταματάς να αναρωτιέσαι. Δεν νιώθουμε ούτε βιώνουμε την πίστη, είναι μια μόνιμη «κατοχή» μέσα μας. Η πίστη σου είναι μαζί σου πάντα όχι μόνο όταν αμφιβάλλεις, είναι μια πεποίθηση και παραμένει μια και καλή μαζί σου.

Η πίστη είναι χρήσιμη λέξη αλλά είναι μια λέξη με ευρεία έννοια και δεν έχει καθοριστεί με ακρίβεια. Οι άνθρωποι συχνά απλώς λένε, «έχω πίστη» αλλά όσοι από μας έχουμε την τάση να ρωτάμε τα πάντα για όλα θέλουμε διευκρινίσεις.

«Η πίστη είναι η εμπιστοσύνη σε έναν άνθρωπο, ένα πράγμα, μια θεότητα ή σε δόγματα που αφορούν τα διδάγματα μιας θρησκείας ή μιας οπτικής π.χ στην πολιτική. Μπορεί επίσης να είναι η πίστη που δεν βασίζεται σε καμία απόδειξη. Η λέξη πίστη συχνά χρησιμοποιείται σαν υποκατάστατο της ελπίδας, της εμπιστοσύνης ή της πεποίθησης. Στη θρησκεία ή πίστη συχνά προαπαιτεί την αποδοχή ισχυρισμών σχετικά με τον χαρακτήρα μιας θεότητας, της φύσης ή του σύμπαντος. Την ώρα που κάποιοι διαφωνούν ότι η πίστη είναι το αντίθετο της λογικής οι θιασώτες της πίστης ισχυρίζονται ότι ο τομέας της αφορά πράγματα που δεν μπορούν να απαντηθούν με στοιχεία.

Το θέμα ωστόσο είναι ότι ούτε και τα στοιχεία «μιλάνε» πάντα από μόνα τους. Τα στοιχεία πρέπει να ερμηνευθούν προτού κάποιος να αποφασίσει τι είναι ενδείξεις για αυτόν και πόσο μακριά μπορεί να φτάσει με βάση τις ενδείξεις που υπάρχουν με σιγουριά. Ακόμα και αν όλοι συμφωνήσουμε ότι οι ενδείξεις υπάρχουν μέχρι ένα σημείο μπορεί αργότερα να φτάσουμε σε ένα διαφορετικό συμπέρασμα… Ακόμα και στην επιστήμη, τα αξιώματα δεν αποδεικνύουν από μόνα τους τίποτα. Το αύριο μπορεί να νικήσει το χθες και να φέρει νέες αμφιβολίες.

Η «περιορισμένη ορθολογικότητα» δεν είναι απλά μια λειτουργία που εξυπηρετεί τον περιορισμένο μας χρόνο να φιλοσοφούμε αλλά αφορά και τα πράγματα που δεν είναι σίγουρα στο σύμπαν. Για παράδειγμα όσο και αν ψάχνει κανείς σήμερα δεν μπορεί να είναι απόλυτα σίγουρος ποια χρόνια θα πεθάνει, ή ποια μουσική θα είναι «στη μόδα» 30 χρόνια από τώρα. Μόνο ενδείξεις υπάρχουν. Η ζωή δεν είναι σπαζοκεφαλιά και η απάντηση δεν υπάρχει πίσω από έναν πάκο με βιβλία. Δεν είναι ταινία που την πας μπροστά ή πίσω για να δεις πως τελειώνει με το τηλεχειριστήριο σου.

Οι άνθρωποι λένε «κανείς δεν είναι τέλειος» και κάποιοι συχνά εννοούν ότι δεδομένης της περιορισμένης ορθολογικής σκέψης που έχουμε κάνουμε λάθη, αλλά αν ήμασταν εξυπνότεροι ή είχαμε χρόνο, ή είχαμε προσπαθήσει περισσότερο θα ήταν πιθανό. Δεν είναι έτσι. Κανείς δεν είναι τέλειος, ούτε θα μπορούσε να είναι τέλειος. Ακόμα και αν συγκεντρώναμε όλα τα διαθέσιμα στοιχεία, δεν θα μπορούσαμε να αποφασίσουμε ποιος έχει πάντα δίκιο.

Η πίστη είναι κάτι άλλο. Δουλεύει κανείς πάνω στις ενδείξεις που έχει με εμπιστοσύνη και στοίχημα ότι θα τα καταφέρουμε. Όπως αναφέρει όμορφα ο Jeremy E. Sherman μεταξύ άλλων η πίστη είναι η όχθη του ποταμού που κρατά το νερό να ρέει μόνο προς μία κατεύθυνση, μια δύναμη που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Είναι σημαντικό να μάθουμε πως «λειτουργεί» πάνω μας γιατί όπως εξηγεί ο ίδιος θέλει πίστη όταν τα πράγματα δεν πάνε καθόλου καλά, ούτε όπως τα περιμέναμε να πιστεύουμε ότι το «όχι καλά» θα γίνει «καλά».

Απόδοση από https://www.psychologytoday.com και https://thedecisionlab.com