Παρότι το κοινό τείνει να θεωρεί αυτά τα περιστατικά σπάνια, τα διαθέσιμα στοιχεία από χώρες με συστηματική καταγραφή δείχνουν ότι το πρόβλημα είναι πολύ πιο διαδεδομένο απ’ όσο πιστεύουμε. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι ορισμένες συμπεριφορές που αυξάνουν τον κίνδυνο – όπως η προσπάθεια κατάποσης ακατάλληλων ουσιών ή αντικειμένων – ενισχύονται τα τελευταία χρόνια μέσα από επικίνδυνες προκλήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Η Καθηγήτρια Θεραπευτικής – Επιδημιολογίας - Προληπτικής Ιατρικής, Παθολόγος (Θεραπευτική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) Θεοδώρα Ψαλτοπούλου και η Αλεξάνδρα Σταυροπούλου (Βιολόγος), παραθέτουν τα κυριότερα στοιχεία.

Τα δεδομένα από ΗΠΑ, Ιαπωνία και Ηνωμένο Βασίλειο

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα δεδομένα δείχνουν ξεκάθαρα τη σοβαρότητα του φαινομένου. Μόνο την περίοδο 2007–2010, 2.214 θάνατοι ανθρώπων ηλικίας 65 ετών και άνω αποδόθηκαν σε πνιγμονή από τροφή ως την κύρια αιτία θανάτου. Επιπλέον, για την ίδια ηλικιακή ομάδα, από το 2000 έως το 2013, η ασφυξία -συμπεριλαμβανομένης της πνιγμονής από τροφή ή άλλα αντικείμενα- αντιστοιχούσε περίπου στο 8% των ακούσιων θανάτων από τραυματισμό. Ένα ποσοστό σημαντικό, που δείχνει πως η πνιγμονή δεν είναι ένα μεμονωμένο ή “ασυνήθιστο” συμβάν, αλλά μια υπαρκτή απειλή για τους πιο ευάλωτους.

Ανάλογη εικόνα συναντάται και στην Ιαπωνία, μια χώρα με ιδιαίτερα λεπτομερή καταγραφή τέτοιων περιστατικών. Από το 1997 έως το 2006, οι θάνατοι που καταγράφηκαν ως “απόφραξη του αναπνευστικού από εισπνοή/κατάποση τροφής” αυξήθηκαν από 3.669 σε 4.407 ετησίως, παρουσιάζοντας σαφή ανοδική τάση. Τα δεδομένα από τις υπηρεσίες ασθενοφόρων δείχνουν ότι σε ένα χαρακτηριστικό έτος, από 810 περιστατικά πνιγμονής από τροφή, το 75,6% αφορούσε άτομα άνω των 60 ετών, ενώ το 15,9% αφορούσε παιδιά κάτω των 10 ετών. Δηλαδή, οι δύο ηλικιακές ομάδες που θεωρούνται παγκοσμίως οι πιο ευάλωτες.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με μία περίληψη δεδομένων της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, περίπου 351 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο λόγω πνιγμονής από φαγητό ή μικρά αντικείμενα. Οι αριθμοί αυτοί επιβεβαιώνουν ότι το πρόβλημα δεν είναι γεωγραφικά περιορισμένο αλλά εντοπίζεται σε όλα τα ανεπτυγμένα συστήματα υγείας.

Σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου η ηλικία

Οι λόγοι για τους οποίους η πνιγμονή αποτελεί τόσο συχνή αιτία ατυχημάτων είναι πολυπαραγοντικοί. Η ηλικία είναι ο σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου: τα μικρά παιδιά λόγω περιέργειας τοποθετούν συχνά αντικείμενα στο στόμα τους, ενώ οι ηλικιωμένοι μπορεί να εμφανίζουν δυσφαγία, μειωμένα αντανακλαστικά, υπολείμματα τροφής στο στόμα λόγω οδοντικών ή νευρολογικών προβλημάτων, ή δυσκολίες κατάποσης που σχετίζονται με άνοιες, Parkinson ή εγκεφαλικά επεισόδια. Άτομα που σιτίζονται σε νοσοκομεία ή μονάδες φροντίδας διατρέχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο.

Επιπλέον, σε ορισμένες χώρες εντοπίζονται πολιτισμικοί και εποχικοί παράγοντες. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ιαπωνία, όπου ο αριθμός θανάτων από “αιφνίδια πνιγμονή” κορυφώνεται κάθε Ιανουάριο, όταν καταναλώνεται παραδοσιακά το κολλώδες mochi που παρουσιάζει υψηλό κίνδυνο απόφραξης.

Οι προσπάθειες καταγραφής

Παρά τις προσπάθειες καταγραφής, πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχει πιθανότητα υποκαταγραφής ή λανθασμένης ταξινόμησης.

Παραδείγματος χάρη, ένας θάνατος μπορεί να αναγραφεί ως καρδιακή ανακοπή ή πνευμονία από εισρόφηση, χωρίς να είναι σαφές ότι η αρχική αιτία ήταν η πνιγμονή. Σε πολλές περιπτώσεις, τα δεδομένα συνδυάζουν καταστάσεις όπως πνιγμονή από τροφή, κατάποση ξένου σώματος και εισπνοή μικρού αντικειμένου, καθιστώντας δύσκολο τον ακριβή προσδιορισμό της αιτίας.

Αν και η πνιγμονή αποτελεί διαχρονικό και καλά τεκμηριωμένο κίνδυνο, η εξάπλωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει εισαγάγει νέες απειλές, ιδιαίτερα για τους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες. Καθώς περίπου τα τρία τέταρτα των ενηλίκων στις ΗΠΑ και σχεδόν το σύνολο των εφήβων χρησιμοποιούν συχνά social media, οι επικίνδυνες “προκλήσεις” μπορούν να εξαπλωθούν ραγδαία σε παγκόσμια κλίμακα.

Οι συμπεριφορές στο διαδίκτυο

Παραδείγματα από πρόσφατες διαδικτυακές τάσεις, που δείχνουν πιο καθαρά πώς ορισμένες σύγχρονες συμπεριφορές μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο λανθασμένης κατάποσης ή πνιγμονής, περιλαμβάνουν τα εξής. Η Plan B Pregnancy Test Challenge, περιλαμβάνει το άνοιγμα ενός τεστ εγκυμοσύνης και την κατάποση του μικρού απορροφητικού χαπιού που βρίσκεται στο εσωτερικό του. Αν και η ουσία που περιέχει δεν είναι τοξική, το ίδιο το αντικείμενο μπορεί εύκολα να προκαλέσει πνιγμονή. Η λάθος αντίληψη ότι αυτό το χάπι έχει φαρμακευτική δράση, οδηγεί πολλούς σε απερίσκεπτη κατανάλωση. Ακόμη πιο γνωστή είναι η Cinnamon Challenge, όπου κάποιος προσπαθεί να καταπιεί μία κουταλιά κανέλας χωρίς νερό. Η τεράστια ποσότητα λεπτής σκόνης κάνει την κατάποση σχεδόν αδύνατη και προκαλεί έντονο βήχα, πνιγμονή και συχνά εισρόφηση του υλικού στους πνεύμονες. Η κατάσταση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε φλεγμονή, πνευμονία ή ακόμη και σε αναπνευστική ανεπάρκεια.

Επικίνδυνα Challenge με κάψουλες απορρυπαντικών

Παρόμοιοι κίνδυνοι εμφανίζονται και σε άλλες προκλήσεις, όπως η Tide Pod Challenge, κατά την οποία οι συμμετέχοντες δαγκώνουν ή καταπίνουν κάψουλες απορρυπαντικού. Όταν η κάψουλα σπάσει στο στόμα, η ξαφνική απελευθέρωση του πολύ συμπυκνωμένου απορρυπαντικού αυξάνει τις πιθανότητες λάθος κατάποσης ή εισρόφησης του υγρού στους πνεύμονες – κάτι που μπορεί να προκαλέσει χημικά εγκαύματα, σοβαρό πνίξιμο ή αναπνευστική δυσχέρεια.

Το κοινό στοιχείο όλων αυτών των προκλήσεων είναι ότι ωθούν τους συμμετέχοντες να τοποθετούν στο στόμα τους ουσίες και αντικείμενα που δεν προορίζονται για κατάποση και συχνά έχουν φυσικές ιδιότητες που ευνοούν την απόφραξη του αεραγωγού. Η πίεση για συμμετοχή, ο φόβος κοινωνικού αποκλεισμού και η επιθυμία προβολής οδηγούν πολλούς εφήβους σε ενέργειες που μπορεί να αποβούν μοιραίες.

Τι πρέπει να γνωρίζουν γονείς και εκπαιδευτικοί

Η πρόληψη απαιτεί συνδυασμό ενημέρωσης και πρακτικών δεξιοτήτων. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να γνωρίζουν τις σύγχρονες διαδικτυακές τάσεις και να συζητούν ανοιχτά με τα παιδιά για τους κινδύνους. Παράλληλα, η εκπαίδευση στις πρώτες βοήθειες, ιδίως στις τεχνικές αντιμετώπισης πνιγμονής και στην ΚΑΡΠΑ, μπορεί να σώσει ζωές. Η αναγνώριση των συμπτωμάτων, η γρήγορη αντίδραση και η αυτοπεποίθηση στην εφαρμογή των σωστών κινήσεων αποτελούν κρίσιμα στοιχεία.

Συνολικά, η πνιγμονή λόγω τροφής ή ξένων σωμάτων παραμένει ένας σημαντικός και συχνά παρεξηγημένος κίνδυνος, ο οποίος επιβαρύνεται επιπλέον από νέες επικίνδυνες συμπεριφορές που διαδίδονται στα social media. Με περισσότερη ενημέρωση, υπεύθυνη χρήση των ψηφιακών μέσων και καλύτερη εκπαίδευση του κοινού, μπορούμε να μειώσουμε σημαντικά αυτό το πρόβλημα και να προστατεύσουμε ιδιαίτερα τους πιο ευάλωτους γύρω μας.

Πηγές: Poisoncontrol.utah.edu, Injuryprevention.bmj.com