Οι συμμετέχοντες έστειλαν ένα σαφές μήνυμα «πέρα από δογματισμούς» και υπογράμμισαν ότι η παγκόσμια πολιτική για το κάπνισμα πρέπει να έχει ως γνώμονα την επιστήμη, τα δεδομένα και τη δημόσια υγεία — και όχι ιδεοληψίες. Η φετινή διοργάνωση, που πραγματοποιήθηκε με φυσική και διαδικτυακή συμμετοχή, ανέδειξε τη Μείωση της Βλάβης ως ουσιαστικό πυλώνα της σύγχρονης πολιτικής Δημόσιας Υγείας, ιδιαίτερα για τους καπνιστές που δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να διακόψουν πλήρως το κάπνισμα.

Εμπειρίες και επιστημονικά τεκμηριωμένες προτάσεις

Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, ειδικοί από όλο τον κόσμο αντάλλαξαν εμπειρίες και επιστημονικά τεκμηριωμένες προτάσεις, επισημαίνοντας ότι η Μείωση της Βλάβης από το Κάπνισμα αποτελεί πολύτιμη στρατηγική δημόσιας υγείας για όσους καπνιστές δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να διακόψουν πλήρως το κάπνισμα. Το κεντρικό μήνυμα που αναδείχθηκε σε όλες τις συνεδρίες ήταν σαφές: «Η οριστική διακοπή του καπνίσματος εξακολουθεί να αποτελεί τον χρυσό κανόνα· ωστόσο, τα εναλλακτικά του συμβατικού τσιγάρου καπνικά προϊόντα — όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, τα προϊόντα θερμαινόμενου καπνού και τα προϊόντα από στόματος νικοτίνης - συνιστούν μια ρεαλιστική και επιστημονικά τεκμηριωμένη επιλογή».

Τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της SCOHRE -Καθηγητές Ι. Οικονομίδης, D. Sweanor, A. Fal, Κ. Φαρσαλινός και F. Mili- χαιρέτισαν την έναρξη των εργασιών και παρουσίασαν τους στόχους του φετινού Συνεδρίου. Στη συνέχεια έδωσαν τη σκυτάλη στον Karl Fagerstrom, ο οποίος, στην εναρκτήρια ομιλία του με τίτλο «History and Future of Nicotine, plus some Learnings from the Swedish Endgame», αναφέρθηκε στο παρελθόν και το μέλλον της νικοτίνης, καθώς και στα διδάγματα που προκύπτουν από την επιτυχία της Σουηδίας.

Το παράδειγμα της Σουηδίας

Η Σουηδία έχει κατορθώσει να μειώσει τον επιπολασμό του καπνίσματος σε μόλις 5% -το χαμηλότερο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ένωση- επίτευγμα που αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στη διάδοση του snus, ενός προϊόντος που παραδοσιακά χρησιμοποιούνταν ευρέως από τους Σουηδούς εργάτες. Το αποτέλεσμα αυτό αποδεικνύει, πέρα από κάθε αμφιβολία, την αποτελεσματικότητα της στρατηγικής Μείωσης της Βλάβης από το Κάπνισμα (THR), η οποία υποστηρίζεται ισχυρά και από δεδομένα πραγματικού κόσμου (RWD).

Ωστόσο, παρά τα αδιαμφισβήτητα επιστημονικά στοιχεία, το snus εξακολουθεί να παραμένει απαγορευμένο σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη -μια πολιτική που οφείλει να αναθεωρηθεί, ώστε οι αποφάσεις δημόσιας υγείας να λαμβάνονται με γνώμονα την επιστήμη και όχι την ιδεολογία.

Αποφάσεις βασισμένες σε επιστημονικά δεδομένα

Τις απόψεις του για τον σημαντικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν τα εργαλεία της στρατηγικής Μείωσης της Βλάβης στη βελτίωση της δημόσιας υγείας παρουσίασε ο Δρ Στέλιος Κυμπουρόπουλος, Ψυχίατρος και πρώην Ευρωβουλευτής. Τόνισε, επίσης, την ανάγκη οι πολιτικές και ρυθμιστικές αποφάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση να βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα. Όπως υπογράμμισε, τα οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος δεν περιορίζονται στη σωματική υγεία του καπνιστή, αλλά επεκτείνονται και στην ψυχική του ευεξία, μειώνοντας το άγχος και την κατάθλιψη, ενώ βελτιώνουν τη συγκέντρωση και την ποιότητα ζωής. Εφόσον υπάρχουν πιο ασφαλείς εναλλακτικές επιλογές, οι οποίες υπόκεινται σε αυστηρά ρυθμιστικά πλαίσια, η Μείωση της Βλάβης για τους καπνιστές αποτελεί υποχρέωσή μας, είπε.

Συμπληρωματική στρατηγική

Η Μείωση της Βλάβης μπορεί να λειτουργήσει ως πολύτιμη συμπληρωματική στρατηγική για τον έλεγχο του καπνίσματος, καθώς τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού χωρίς καύση είναι αποδεδειγμένα λιγότερο επιβλαβή από τα συμβατικά τσιγάρα, υπό την προϋπόθεση ότι υπόκεινται σε αυστηρή ρύθμιση και έλεγχο. Παράλληλα, επισήμανε την ανάγκη λήψης αυστηρών μέτρων για την προστασία των νέων. Ο Δρ Κυμπουρόπουλος πρότεινε πέντε βασικές πολιτικές που μπορούν να αποτελέσουν πυλώνες της στρατηγικής της Ε.Ε., τονίζοντας ότι «η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει σε έξυπνα και πρακτικά ρυθμιστικά πλαίσια, τα οποία θα βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα, με σκοπό τη μείωση του καπνίσματος, την προστασία των νέων και την αποτροπή ανάπτυξης της παράνομης εμπορίας καπνικών προϊόντων».

Δαπάνες υγείας και προκλήσεις

Στη συνεδρία «Ζητήματα Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Δημόσιας Υγείας» (European Policy and Public Health Issues), που συντόνισε ο Καθηγητής Andrzej Fal, οι διακεκριμένοι ομιλητές κ. Martin Smatana (Σλοβακία), Καθηγητής Ranko Stevanovic (Κροατία) και Dr. Jiri Votruba (Τσεχία) συζήτησαν τις προκλήσεις που προκαλούν οι αυξανόμενες δαπάνες δημόσιας υγείας στην Ευρώπη. Αφού παρουσιάστηκαν διαφορετικές οπτικές, οι συμμετέχοντες συμφώνησαν ότι, στις περισσότερες χώρες, οι προϋπολογισμοί υγείας είναι πλέον πρακτικά αδύνατο να συνεχίσουν να αυξάνονται. Όπως επισήμανε ο Καθηγητής Fal, η σημαντική οικονομική επιβάρυνση που προκαλούν τα χρόνια νοσήματα καθιστά τη Μείωση της Βλάβης και την Αποκατάσταση στρατηγικές πρόληψης καίριας σημασίας -όχι μόνο από ιατρική, αλλά και από οικονομική άποψη.

Συνεκτικό και ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο

Η κυρία Χριστίνα-Μαρία Κράββαρη, Γενική Γραμματέας Δημόσιας Υγείας, παρουσίασε τα βασικά σημεία του νέου Νόμου «Προστασία των ανηλίκων από προϊόντα καπνού και αλκοόλ», που ψηφίστηκε από το Ελληνικό Κοινοβούλιο τον Ιούλιο του 2025. Ο Νόμος θεσπίζει ένα συνεκτικό και ολοκληρωμένο πλαίσιο, καλύπτοντας τα υφιστάμενα νομοθετικά κενά.
Η κυρία Κράββαρη τόνισε ότι «από το 2019, η πολιτική που εφαρμόζουμε για τον έλεγχο του καπνίσματος βασίζεται σε αποδείξεις και σε αυστηρή επιστημονική αξιολόγηση των νέων προϊόντων νικοτίνης, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητάς τους να προκαλούν μειωμένη βλάβη». Πρόσθεσε ότι η προσέγγιση αυτή οδήγησε την Ελλάδα στην επίτευξη της δεύτερης μεγαλύτερης μείωσης του επιπολασμού του καπνίσματος στην Ε.Ε. την περίοδο 2020–2023, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο. Η ίδια υπογράμμισε: «Πρόκειται για μία ρεαλιστική προσέγγιση, που βασίζεται στην αναγνώριση της υποχρέωσής μας να συνεχίσουμε να ενισχύουμε την προστασία της δημόσιας υγείας».

Η κυρία Κράββαρη επανέλαβε, τέλος, τη θέση του Υπουργού Υγείας, σύμφωνα με την οποία «η Ελλάδα χαιρετίζει την αναθεώρηση της Οδηγίας για τα Προϊόντα Καπνού, υπό την προϋπόθεση ότι, αφενός, όλες οι διαδικασίες —όπως η έκθεση αξιολόγησης, η εκτίμηση επιπτώσεων και η δημόσια διαβούλευση— πραγματοποιούνται ορθά, και αφετέρου, ότι η αναθεώρηση βασίζεται σε πραγματικά και επικαιροποιημένα επιστημονικά δεδομένα».

Οι επιβλαβείς επιδράσεις της νικοτίνης

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε η συζήτηση με θέμα «Οι παρανοήσεις των καταναλωτών και των επαγγελματιών υγείας σχετικά με τις επιβλαβείς επιδράσεις της νικοτίνης» (Consumer and Healthcare Professionals’ Misconceptions on the Harms of Nicotine), με συντονιστή τον Καθηγητή Κωνσταντίνο Φαρσαλινό, ο οποίος υπογράμμισε την ανάγκη να αντιμετωπίζονται ενεργά οι παρανοήσεις, οι οποίες, αν και έχουν διαψευσθεί επιστημονικά, εξακολουθούν να αναπαράγονται. Όλοι οι συμμετέχοντες στη συζήτηση, Giovanni Li Volti, Rohan Andrade Sequeira, Damian Sweeney συμφώνησαν ότι η επιστημονική κοινότητα οφείλει να κοινοποιεί ευρέως τα βασισμένα σε αποδείξεις ευρήματά της, ενώ τα μέσα ενημέρωσης φέρουν την ευθύνη για την έγκαιρη αποκατάσταση της αλήθειας σε περιπτώσεις παραπληροφόρησης και για την ισορροπημένη, τεκμηριωμένη κάλυψη θεμάτων που αφορούν τη Μείωση της Βλάβης — αποφεύγοντας την άγρα εντυπώσεων.

Οι αρχικές προσδοκίες για το FCTC

Ο Clive Bates, κορυφαίος ειδικός σε ζητήματα πολιτικής για τον έλεγχο του καπνίσματος, αντιπαρέβαλε τις αρχικές προσδοκίες της Σύμβασης Πλαισίου για τον Έλεγχο του Καπνίσματος (Framework Convention on Tobacco Control – FCTC) με τη σημερινή πραγματικότητα, χαρακτηρίζοντάς την ως «μια καλή ιδέα που πήγε στραβά».

Σκοπός της δημιουργίας της FCTC ήταν η αντιμετώπιση της παγκόσμιας κρίσης που προκαλεί το κάπνισμα, μέσω της μείωσης των επιπτώσεών του στην υγεία, την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον. Η Σύμβαση παρείχε στα κράτη ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο πολιτικών, που περιλάμβανε την απαγόρευση της διαφήμισης, την αύξηση της φορολογίας, τον περιορισμό των πωλήσεων προϊόντων καπνού και την ενίσχυση των προγραμμάτων διακοπής του καπνίσματος.

Ωστόσο, όπως επισήμανε ο κ. Bates, η σημερινή έμφαση στη νικοτίνη και στην εξάρτηση από αυτήν έχει απομακρύνει τον αρχικό στόχο της Σύμβασης — τη μείωση της βλάβης που σχετίζεται με το κάπνισμα. Ο ομιλητής ανέδειξε πέντε βασικές παρεκκλίσεις από τον αρχικό σκοπό της FCTC: (1) Εσφαλμένες συγκρίσεις κινδύνου μεταξύ συμβατικών τσιγάρων και νέων προϊόντων. (2) Υπερβολική έμφαση στη νικοτίνη και στην εξάρτηση. (3) Μονομερής εστίαση στα άτομα νεαρής ηλικίας. (4) Υπερβολική ενασχόληση με την καπνοβιομηχανία. (5) Απαγόρευση των εναλλακτικών προϊόντων χαμηλότερου κινδύνου.
«Πρέπει να επιστρέψουμε στον αρχικό μας στόχο», υπογράμμισε ο κ. Bates. «Η βασική ιδέα είναι να μετατρέψουμε τη χρήση νικοτίνης από συμπεριφορά υψηλού κινδύνου σε συμπεριφορά χαμηλού κινδύνου».

Η εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις

Ο David T. Sweanor, J.D., συντόνισε μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συζήτηση που εστίασε στη μείωση της εμπιστοσύνης του κοινού προς τις αρχές υγείας, με έμφαση στη νικοτίνη και τα προϊόντα καπνού. Όπως ανέφερε, παγκοσμίως η εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις ανέρχεται μόλις στο 52%, ενώ στις δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες το ποσοστό αυτό είναι ακόμη χαμηλότερο. Αντίθετα, μια πρόσφατη παγκόσμια μελέτη κατέδειξε ότι η συνολική εμπιστοσύνη στην επιστήμη παραμένει υψηλή.
Οι συμμετέχοντες στο πάνελ -Martin Cullip, Filip Tokic και Mary Stamp- συμφώνησαν ότι η εμπιστοσύνη χρειάζεται χρόνο για να αναπτυχθεί, ενώ όταν χαθεί, δεν μπορεί να αποκατασταθεί από τη μία μέρα στην άλλη. Τόνισαν, συνεπώς, τη σημασία της διαφάνειας, της ειλικρίνειας και της προσήλωσης στα επιστημονικά δεδομένα ως προϋποθέσεις για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του κοινού.

Ο κ. Sweanor κλείνοντας τη συζήτηση εξέφρασε την αισιοδοξία του: «Παρά την παραπληροφόρηση, τα εμπόδια και ακόμη και τις απαγορεύσεις, η αγορά εξακολουθεί να μεταβάλλεται με αξιοσημείωτο ρυθμό και οι άνθρωποι συνεχίζουν να προχωρούν μπροστά, ανεξάρτητα από τα εσφαλμένα μηνύματα και τις λανθασμένες πολιτικές».

Οι προσπάθειες για την επίτευξη συναίνεσης

Ως αποκορύφωμα της φετινής διοργάνωσης, η συνεδρία «Προς έναν συγκερασμό των απόψεων για τη Μείωση της Βλάβης από το Κάπνισμα» (Uniting Perspectives for Tobacco Harm Reduction) επικεντρώθηκε στη διεθνή συζήτηση σχετικά με τον ρόλο της Μείωσης της Βλάβης στις στρατηγικές ελέγχου του καπνίσματος και στις προσπάθειες που καταβάλλονται για την επίτευξη συναίνεσης.

Παρά το αυξανόμενο πλήθος επιστημονικών αποδείξεων ότι οι καπνιστές που εγκαταλείπουν τα συμβατικά τσιγάρα και υιοθετούν τη χρήση εναλλακτικών προϊόντων νικοτίνης μπορούν να αποκομίσουν σημαντικά οφέλη για την υγεία τους, η αποδοχή των προϊόντων αυτών παραμένει περιορισμένη. Μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νέα Ζηλανδία, έχουν υιοθετήσει στρατηγικές Μείωσης της Βλάβης, ενώ η αντίσταση συνεχίζεται, τροφοδοτούμενη από την αδιάλλακτη στάση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO).

Οι Καθηγητές Pasquale Caponnetto και Francesco Fedele από την Ιταλία και οι Lubos Petruzelka και Jiří Votruba από την Τσεχία παρουσίασαν την πρόοδο που έχει σημειωθεί στις χώρες τους και τη μεθοδολογία που εφαρμόζουν για την ευρύτερη αποδοχή της προσέγγισης Μείωσης της Βλάβης: Δήλωση Ομοφωνίας (Consensus Paper) στην Ιταλία για την μια νέα στρατηγική κατά του καπνίσματος και Μνημόνιο Συναίνεσης στην Τσεχία για την υιοθέτηση της προσέγγισης Μείωσης της Βλάβης στο πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής πρόληψης του καρκίνου.

Η δέσμευση για αναδιαμόρφωση των πολιτικών ελέγχου

Ο Καθηγητής Ιγνάτιος Οικονομίδης, Πρόεδρος της SCOHRE, επανέλαβε τη δέσμευση της Εταιρείας για την αναδιαμόρφωση των πολιτικών ελέγχου του καπνίσματος: «Η Μείωση της Βλάβης πρέπει να αναγνωριστεί ως βασικός πυλώνας της πολιτικής Δημόσιας Υγείας, παράλληλα με την πρόληψη και τη διακοπή του καπνίσματος. [...] Οι πολιτικές πρέπει να έχουν ως γνώμονα την επιστήμη και όχι τις ιδεολογίες. Οι συνεργασίες –μεταξύ χωρών, επαγγελμάτων και κοινωνιών– είναι καίριας σημασίας».

Στο συνέδριο συζητήθηκε η εφαρμογή πολιτικών και ελέγχου των νέων προϊόντων καπνού σε περιοχές της Αφρικής και της Ασίας. Στις σχετικές συνεδρίες οι ομιλητές παρουσίασαν τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε Τυνησία, Μαρόκο (για την Αφρική) και στη Μαλαισία, Χονγκ Κονγκ και Φιλιππίνες (για την Ασία), αναδεικνύοντας τις προκλήσεις αλλά και τις ευκαιρίες στην εφαρμογή πολιτικών Μείωσης της Βλάβης.

Τέλος, παρουσιάστηκαν 30 επιστημονικές εργασίες, σε τέσσερις συνεδρίες, με νέα ευρήματα στους παρακάτω τομείς: επιδημιολογία, τοξικολογία και χημεία αερολυμάτων, βιοδείκτες, διακοπή του καπνίσματος, ρυθμιστικά ζητήματα και αξιολόγηση νέων προϊόντων σε προκλινικές και κλινικές μελέτες.