Οι γυναίκες μπορεί να είναι οι πιο συχνοί αποδέκτες της κακοποίησης, ωστόσο ένα παιδί το οποίο είναι θεατής της ενδοοικογενειακής βίας πόσο μάλλον αποδέκτης αυτής είναι ένα επίσης ένα θύμα, το οποίο δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Έτσι, επειδή η επίδραση της βίας και της κακοποίησης έχει αρκετές μελανές παραμέτρους το news4health.gr θέλησε να μάθει πώς μπορεί να μπει ένα τέλος σε αυτόν τον κύκλο της βίας  από νωρίς, τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού. Για τον λόγο αυτό επικοινωνήσαμε με την Αριστέα Κοντραφούρη, η οποία και μας εξήγησε πώς και σε ποια περίπτωση η θεραπεία αυτή μπορεί να βοηθήσει πρακτικά ένα παιδί και να απαλύνει τον πόνο του. 

Πώς μπορεί η παιγνιοθεραπεία και η δραματοθεραπεία να βοηθήσει ένα παιδί που είναι/ήταν είτε θεατής στην κακοποίηση της μητέρας του, είτε αποδέκτης της βίας αυτής; Μέχρι ποια ηλικία μπορεί να είναι αποτελεσματική;

H παιγνιοθεραπεία και η δραματοθεραπεία είναι προσεγγίσεις ψυχοθεραπείας που δίνουν τη δυνατότητα στο παιδί να εκφραστεί, να εξερευνήσει τα συναισθήματα του και να κατανοήσει τις καταστάσεις που βιώνει σε κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Σε έναν κόσμο που είναι κατασκευασμένος από μεγάλους και απευθύνεται σε μεγάλους δίνουν την ευκαιρία στο παιδί μέσα από τη δική του γλώσσα που είναι το παιχνίδι να επικοινωνήσει συναισθήματα, σκέψεις, συγκρούσεις. Το παιδί μέσα από το ενσωματικό, προβολικό παιχνίδι και το παιχνίδι ρόλων εκδραματίζει καταστάσεις που το απασχολούν. Έρευνες που έχουν γίνει έχουν δείξει ότι τα παιδιά που έχουν υπάρξει θεατές της κακοποίησης της μητέρας τους παρουσιάζουν διάφορες διαταραχές στη συμπεριφορά τους όπως φοβίες, προβλήματα στον φαγητό, στον ύπνο, επιθετικότητα, άγχος μαθησιακής επίδοσης, δυσκολίες στη συναναστροφή με συνομηλίκους. Το παιδί δεν θα μιλήσει για το τραύμα του θα παίξει όμως και θα ξαναπαίξει αυτό που έχει βιώσει γνωρίζοντας ότι κάποιος το ακούει και είναι εκεί για αυτό...Και μέσα από αυτή τη διαδικασία θα καταφέρει να να αναπλαισιώσει την εμπειρία του προκειμένου να την μεταβολίσει. Αυτό όμως από μόνο του δεν αρκεί. Είναι σημαντικό ή ίδια η οικογένεια να μπει σε θεραπευτική διαδικασία ώστε να τροποποιηθεί η συνθήκη μέσα στην οποία ζει το παιδί. Η δραματοθεραπεία και παιγνιοθεραπεία δεν έχει ηλικιακούς περιορισμούς. Η αποτελεσματικότητα της προκύπτει από την ουσιαστική σχέση που θα αναπτύξει το παιδί με τον θεραπευτή καθώς και την εμπλοκή όλου του συστήματος σε μια θεραπευτική διαδικασία.

Μπορεί να βοηθήσει το παιδί να αντιληφθεί τα όριά του από την αρχή όταν αυτά έχουν διαταραχθεί;

Το παιδί διανύει μια ευαίσθητη περίοδο αναπτυξιακά κατά την οποία διερευνά τα όρια του μέσα από τους σημαντικούς άλλους. Οποιαδήποτε μορφή κακοποίησης παρεμβαίνει σε αυτήν τη διαδικασία και προκαλεί τραύμα στο παιδί. Το παιδί δεν μπορεί να αντιληφθεί τα όρια του γιατί ακόμα δεν τα γνωρίζει. Όπως μας έχει διδάξει ο Βandura μέσω της θεωρίας της κοινωνικής μάθησης κάθε ορμή προκύπτει από ένα ερέθισμα. Όταν ικανοποιείται μια ορμή μειώνεται η ένταση της. Είναι καταλυτική στη διαμόρφωση συμπεριφοράς του παιδιού η παρατήρηση συμπεριφοράς ενός προτύπου. Το παιδί που ζει σε ένα επιθετικό περιβάλλον προσλαμβάνει αυτή τη συμπεριφορά και άθελα του την μιμείται. Τα όρια επιμηκύνονται και συχνά προσαρμόζονται στο σύνηθες ερέθισμα. Το παιδί δεν κάνει αυτό που λέει ο γονιός αλλά αυτό που πράττει. Έρευνες έχουν δείξει ότι αλλοιώνεται η δομή και η εγκεφαλική λειτουργία σε παιδιά που έχουν γίνει θεατές κακοποιητικών σκηνών. Οι αλλοιώσεις αυτές προκαλούν καταθλιπτικές διαταραχές και άλλου είδους αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Για ένα παιδί λοιπόν δεν μπορούμε να μιλάμε για αντίληψη των προσωπικών ορίων.

Πόσο καιρό μπορεί να χρειαστεί ένα παιδί που ζει σε ένα κακοποιητικό περιβάλλον να αποκαλύψει στον θεραπευτή του τι συμβαίνει και μετά ποιες είναι οι κινήσεις που πρέπει να κάνετε για την προστασία του;

Αυτό εξαρτάται από τη σχέση που θα αναπτύξει με τον θεραπευτή αλλά και από την εμπειρία του ίδιου του θεραπευτή να μπορεί να κατανοήσει το παιχνίδι του παιδιού. Αν το παιδί αποκαλύψει μέσα από το παιχνίδι του κακοποιητικό βίωμα τότε θα πρέπει ο θεραπευτής να σπάσει την εχεμύθεια της θεραπευτικής διαδικασίας εν γνώσει του παιδιού προκειμένου να το προστατεύσει και να ενημερώσει τους γονείς ώστε να μπουν σε θεραπευτική διαδικασία. Σε αυτήν την περίπτωση χρειάζεται και η συνδρομή και άλλων ειδικοτήτων ( ψυχιάτρων, κοινωνικών λειτουργών) καθώς και σε εξαιρετικές περιπτώσεις η παρέμβαση του κράτους. Η παιγνιοθεραπευτική διαδικασία αν δεν ξεκινήσει θεραπεία όλο το σύστημα της οικογένειας δεν μπορεί να επουλώσει το τραύμα του παιδιού παρά μόνο να το ανακουφίσει πρόσκαιρα.

*Αριστέα Κοντραφούρη: Παιγνιοθεραπεύτρια-Δραματοθεραπεύτρια, Πρόεδρος της Πανελλήνιας Επαγγελματικής Ένωσης Παιγνιοθεραπευτών Δραματοθεραπευτών (ΠΕΕΔΠ) και Διοικητικό και Ιδρυτικό μέλος του χώρου ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης «Το Νήμα».