Η νόσος Alzheimer’s είναι η πιο συχνή αιτία άνοιας. Χαρακτηρίζεται από προοδευτική έκπτωση των νοητικών λειτουργιών και από συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα που εμφανίζουν οι ασθενείς στη πορεία της νόσου.

Η πανδημία COVID-19 επιδείνωσε συνολικά την νοητική κατάσταση και τα συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα των ατόμων με άνοια και αύξησε, συγχρόνως, το ψυχολογικό και το καθημερινό φορτίο των φροντιστών τους. Το lockdown, ως απαραίτητο μέτρο προστασίας από την πανδημία, οδήγησε τους ασθενείς σε κοινωνική απομόνωση, ενώ ο περιορισμός κοινωνικών επαφών, δραστηριοτήτων και μετακίνησης τους προκάλεσαν αυξημένο αίσθημα ανησυχίας, φόβου και κατάθλιψης.

«Το Υπουργείο Υγείας, με απόφαση του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, έθεσε σε προτεραιότητα τις δράσεις για την βελτίωση της ψυχικής ανθεκτικότητας του πληθυσμού απέναντι στις επιπτώσεις της πανδημίας, δημιουργώντας χαρτοφυλάκιο για την Ψυχική Υγεία με έμφαση στην άνοια – Altzheimers και τις επιπτώσεις της στη ψυχική υγεία» εξήγησε η κ. Ράπτη.

Οι δράσεις του Υπουργείου Υγείας για την αντιμετώπιση του Αλτσχάιμερ

Στη συνέχεια, η Υφυπουργός Υγείας, αναφέρθηκε στις δράσεις που ανέπτυξε το Υπουργείο για την αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων της στους πολίτες, με έμφαση στην πρόληψη και αντιμετώπιση της άνοιας - Alzheimer’s και την προαγωγή της υγιούς γήρανσης.

Συγκεκριμένα: Ενισχύθηξε η αποκεντρωμένη φροντίδα μέσω υπηρεσιών εξ αποστάσεως συμβουλευτικής με τη δημιουργία της Τηλεφωνικής Γραμμής Βοήθειας για την Άνοια 1102.

Η Γραμμή απευθύνεται:

α) σε άτομα με προβλήματα μνήμης,
β) το ευρύ κοινό,
γ) τους φροντιστές και οικογένειες ατόμων με άνοια καθώς και
δ) τους επαγγελματίας υγείας, και
ε) παρέχει συμβουλευτική-ψυχοκοινωνική υποστήριξη και ενημέρωση του κοινού για τις διαθέσιμές υπηρεσίες και προγράμματα για τα άτομα με άνοια και τους
φροντιστές τους.

Ήδη από την έναρξη λειτουργίας της Γραμμής 1102, τον Φεβρουάριο του 2021, έχουν εξυπηρετηθεί περίπου 8.500 άτομα. Πιο συγκεκριμένα:

• περισσότερα από 6.000 άτομα έχουν λάβει τηλεφωνική βοήθεια και
• περίπου 2.500 άτομα έχουν εξυπηρετηθεί μέσω email ή webchat.

Η πλειοψηφία των αιτημάτων αφορούν τη συμβουλευτική καθοδήγηση προς τους φροντιστές των ασθενών σχετικά µε την διαχείριση καθημερινών θεμάτων που προκύπτουν από την φροντίδα των ατόμων µε άνοια, καθώς και τη διαχείριση κρίσεων και διαταραχών συμπεριφοράς τους.

Επιπλέον, παρείχε ενημέρωση:

• για τις διαθέσιµες υπηρεσίες για την άνοια σε όλη την Ελλάδα
• ιατρικές και νοσηλευτικές συµβουλές
• την επιδοµατική πολιτική και τα νοµικά ζητήµατα
• ερωτήματα σχετικά µε τον εµβολιασµό κατά του Covid-19 και την άνοια
• για πληροφορίες σχετικά με την εύρεση στεγαστικών δοµών και έµµισθων φροντιστών

Δημιουργία Κοινοτικών Δομών υποστήριξης ασθενών με Άνοια-Alzheimer’s

Επίσης, το Υπουργείο Υγείας προχώρησε σε επιτελικό σχεδιασμό της στρατηγικής και των πολιτικών για τη άνοια και την ψυχική υγεία για την επόμενη διετία, σύμφωνα με την από 08/07/2021 Υπουργική απόφαση που εκδώθηκε. Με την απόφαση αυτή τέθηκε το πλαίσιο για τη δημιουργία Κοινοτικών Δομών υποστήριξης ασθενών με Άνοια-Alzheimer’s σε όλη την Επικράτεια

Ειδικότερα, προβλέπεται η δημιουργία δομών φιλοξενίας, όπως:

• Οικοτροφεία (δομές φιλοξενίας και μακροχρόνιας παραμονής νοσούντων με άνοια-Alzheimer’s καθώς και δομές τελικού σταδίου)
  Ψυχογηριατρικά Ιατρεία
• Κέντρα Ημέρας 
• Κινητές Μονάδες υποστήριξης των ασθενών και των οικογενειών τους στην Κοινότητα για την κατ΄ οίκον υποστήριξη από επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

Πιλοτικό πρόγραμμα υποστήριξης της τρίτης ηλικίας

Παράλληλα, το Υπουργείο Υγείας πρόκειται να ξεκινήσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα υποστήριξης της τρίτης ηλικίας σε απομακρυσμένες περιοχές της χωράς μας με ελλιπή πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας ηλικιωμένων.

Συγκεκριμένα, το Πρόγραμμα:

• προάγει τη ψυχική υγεία και
• την πρόληψη ψυχικών διαταραχών, και κυρίως της κατάθλιψης που αποτελεί μείζονα παράγοντα κίνδυνου για την εμφάνιση της άνοιας.

Το Πρόγραμμα αυτό αποτελεί μια ολοκληρωμένη παρέμβαση ψυχογηριατρικής υποστήριξης και έχει στόχο τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους και των οικογενειών των ηλικιωμένων στον τόπο τους.

Ξεκινά στην πρώτη του πιλοτική φάση με νησιωτικές περιοχές, και συγκεκριμένα στην Άνδρο, Τήνο και Σύρο καθώς και σε απομακρυσμένες περιοχές ορεινές περιοχές, όπως ο Έβρος και η Ξάνθη. Το Πρόγραμμα θα υλοποιηθεί σε συνεργασία με το Αιγινήτειο Παν/κο Νοσοκομείο και επιστημονικά υπεύθυνο τον κο Α. Πολίτη, καθηγητή ψυχιατρικής στο ΕΚΠΑ και της Ψυχιατρικής Κλινικής του Παν/μιου Johns Hopkins Η.Π.Α. Οι υπηρεσίες θα παρέχονται από ομάδα επαγγελματιών ψυχικής υγείας, όπως:

• ψυχίατρο,
• νοσηλευτή η/και κοινωνικό λειτουργό ψυχικής υγείας, με κατ’ οίκον υποστήριξη και παρακολούθηση σε σταθερή βάση, δηλαδή δύο φορές την εβδομάδα, αλλά και μέσω υπηρεσίας τηλεσυμβουλευτικής.

«Βασική μαςεπιδίωξη είναι να έχουμε ένα καλύτερο σύστημα υγείας, ένα ολοκληρωμένο δίκτυο υπηρεσιών με ισότιμη πρόσβαση για όλους τους πολίτες, ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας, ορεινές και νησιωτικές..» κατέληξε η κ. Ράπτη.

Το Αλτσχάιμερ αφορά άμεσα 1 εκατ. Έλληνες πολίτες

Σήμερα παγκοσμίως υπάρχουν 50 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν με άνοια, αριθμός που θα αυξηθεί δραματικά στο μέλλον λόγω της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες.

Στη χώρα μας 160.000 άτομα πάσχουν από άνοια και 280.000 άτομα από Ήπια Νοητική Διαταραχή (προστάδιο της άνοιας). Συνολικά ο πληθυσμός των ανθρώπων με ήπια ή σοβαρά νοητικά προβλήματα πλησιάζει το μισό εκατομμύριο. Αν συνυπολογίσουμε ότι για κάθε ασθενή με άνοια επηρεάζεται σημαντικά η ζωή 2-3 φροντιστών - μελών της οικογένειας, αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται για μια πάθηση που αφορά άμεσα σε 1 εκατομμύριο Έλληνες πολίτες.

Το ετήσιο δε κόστος της πάθησης αυτής στην Ελλάδα εκτιμάται σε  3 δισεκατομμύρια ευρώ.  

Τα συμπτώματα και οι σημερινές θεραπείες

Η νόσος Alzheimer, η πιο συχνή μορφή άνοιας (60-70% του συνόλου των περιστατικών) είναι μη αναστρέψιμη και εξελίσσεται αργά σε βάθος χρόνου. Τα συμπτώματα της είναι: διαταραχές μνήμης, διαταραχές λόγου, απώλεια προσανατολισμού στο χώρο και χρόνο έκπτωση καθημερινής λειτουργικότητας, αλλαγές στην προσωπικότητα και ψυχιατρικά συμπτώματα όπως απάθεια, κατάθλιψη, επιθετικότητα, παραλήρημα και ψευδαισθήσεις. Από την έναρξη των συμπτωμάτων μέχρι τα τελικά στάδια της νόσου μεσολαβούν κατά μέσο όρο 10 χρόνια, διάστημα κατά το οποίο οι οικογένειες των ασθενών επωμίζονται ένα βαρύ ψυχολογικό, οικονομικό και πρακτικό φορτίο!

Οι εγκεκριμένοι θεραπευτικοί παράγοντες που χρησιμοποιούνται σήμερα για τη θεραπεία της νόσου Alzheimer είναι οι αναστολείς της χολινεστεράσης (δονεπεζίλη, ριβαστιγμίνη, γκαλανταμίνη) και η μεμαντίνη. Τα φάρμακα αυτά θεωρούνται συμπτωματικές θεραπείες και ελέγχουν μερικώς τα νοητικά και συμπεριφορικά συμπτώματα της νόσου χωρίς να επηρεάζουν τη νευροεκφυλιστική διεργασία στον εγκέφαλο των πασχόντων.

Στις 7 Ιουνίου 2021 o FDA, o αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων ενέκρινε την κυκλοφορία του Αducanumab. Πρόκειται για ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που σηματοδοτεί την πρώτη αιτιολογική θεραπεία για την αντιμετώπιση της εξέλιξης της νόσου Alzheimer. Η καινοτομία του Αducanumab εντοπίζεται στο γεγονός πως στοχεύει στις αλλοιώσεις του εγκεφάλου (πλάκες της πρωτεϊνης του β- αμυλοειδούς) των ατόμων με άνοια και όχι μόνο στην ανακούφιση των συμπτωμάτων.

Εφόσον δεν υπάρχει θεραπεία πρέπει να εστιάσουμε στην πρόληψη

«Η δημογραφική γήρανση είναι μία από τις σημαντικές προκλήσεις του 21 ου αιώνα παγκοσμίως, αλλά είναι μια σημαντική πρόκληση και για την χώρα μας που έχει ένα πληθυσμό που γηράσκει» ανέφερε κατά τη συνέντευξη τύπου, ο Καθηγητής Ψυχιατρικής στην Α’ Ψυχιατρική Κλινική – Υπεύθυνος Μονάδας Ψυχογηριατρικής στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο ΕΚΠΑ κ. Αντώνη Πολίτη..

Σύμφωνα με αναφορές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Περίπου 15% των ατόμων άνω των 60 ετών, υποφέρει από κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας, με πιο συχνές σε αυτό το ηλικιακό φάσμα την άνοια που οφείλεται στην ΝΑ και τη κατάθλιψη (WHO, 2013). Η κατάθλιψη αποτελεί την κύρια ψυχική νόσο αυτής της ηλικίας που συμφωνά με τα επιδημιολογικά δεδομένα η επίπτωση της αγγίζει το 20% αυτού του πληθυσμού στην χώρα μας δηλαδή περίπου ένας στους πέντε Έλληνες ηλικίας 65 ετών και άνω παρουσιάζει καταθλιπτικά συμπτώματα.

40% των περιστατικών άνοιας παγκοσμίως μπορεί να ενοχοποιηθούν συγκεκριμένοι παράγοντες κινδύνου όπως Υπέρταση παχυσαρκία, και η βαρηκοΐα στην ηλικία 45-65 ετών, κατάθλιψη, κοινωνική απομόνωση, σακχαρώδης διαβήτης στην ηλικία άνω των 65 ετών. Κατάθλιψη και άνοια αποτελούν «συγκοινωνούντα δοχεία» που χρήζουν μίας ενιαίας ολιστικής προσέγγισης στον θεραπευτικό σχεδιασμό και στον σχεδιασμό των υπηρεσιών.

Οι θεραπείες για την ΝΑ είναι μόνο συμπτωματικές και περιλαμβάνουν φάρμακα που προσωρινά μπορεί να βελτιώσουν τα συμπτώματα της άνοιας (οι αναστολείς της ακετυλχολινεστεράσης και η μεμαντίνη που βοηθούν την επικοινωνία ανάμεσα στους νευρώνες, οι νευρώνες χωρίς επικοινωνία πεθαίνουν λόγω των διαφορετικών παθολογικών διαδρομών της ΝΑ) και φάρμακα που εστιάζουν στις ψυχικές διαταραχές της άνοιας όπως η καταθλιψη, η απάθεια , το άγχος κλπ.

«Συνεπώς, εφόσον δεν υπάρχει θεραπεία, τόσο η πρόληψη όσο και η φροντίδα είναι οι πυλώνες προσέγγισης του προβλήματος που λέγεται ΝΑ» κατέληξε ο κ. Πολίτης.

Η πρόληψη της νόσου Alzheimer είναι σε σημαντικό βαθμό εφικτή και οι μελέτες τα τελευταία χρόνια αποδεικνύουν ότι η επίπτωση της άνοιας μειώνεται ως αποτέλεσμα της αλλαγής του τρόπου ζωής και του ελέγχου των καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου. Οι πολιτικές για τη δημόσια υγεία θα πρέπει να ενθαρρύνουν τους μεσήλικες να διακόπτουν το κάπνισμα, να ασκούνται σωματικά, να ακολουθούν μεσογειακή δίαιτα, να ελέγχουν την παχυσαρκία, το διαβήτη και την υπέρταση και να αποφεύγουν την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Επιπρόσθετα άνθρωποι με πολλά χρόνια εκπαίδευσης, απαιτητικά επαγγέλματα και περισσότερες δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου (συμπεριλαμβανομένων πνευματικών, κοινωνικών, αλλά και φυσικών-σωματικών δραστηριοτήτων) έχουν μικρότερες πιθανότητες ανάπτυξης νόσου Alzheimer.